Η γεωγραφική της θέση εξασφαλίζει στη χώρα μας συγκριτικά πλεονεκτήματα στην παραγωγή λαχανικών εκτός εποχής στο θερμοκήπιο σε ότι αφορά κυρίως στην ηλιοφάνεια. Είναι γνωστό ότι στις χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης, η ηλιακή ακτινοβολία (φως) αποτελεί περιοριστικό παράγοντα για την παραγωγή και την ποιότητα των λαχανικών κατά τη χειμερινή περίοδο. Έτσι, χρησιμοποιούν στα θερμοκήπιά τους λαμπτήρες LED για να συμπληρώσουν αυτό που τους λείπει, το φως. Επιπλέον, στις χώρες αυτές έχουν εγκατασταθεί και λειτουργούν ήδη μονάδες παραγωγής φυλλωδών λαχανικών σε απόλυτα ελεγχόμενες τεχνητές συνθήκες, με πλήρη υποκατάσταση του φυσικού φωτισμού και του εδάφους. Όλα αυτά αποτελούν σήμερα την ευρωπαϊκή προσέγγιση για την παραγωγή λαχανικών με καινοτόμες μεθόδους και οι θιασώτες αυτών των διαδικασιών διατείνονται ότι ο σύγχρονος καταναλωτής θα πρέπει να αναθεωρήσει την πολύ ρομαντική εικόνα που έχει, για το πώς παράγονται τα λαχανικά που καταναλώνει. Θα πρέπει ωστόσο να επισημανθεί ότι μερίδα των καταναλωτών αντιμετωπίζει με ιδιαίτερο σκεπτικισμό αυτές τις καινοτομίες και διατυπώνει έντονες επιφυλάξεις.
Το παράδοξο με τη χώρα μας είναι ότι ενώ έχει συγκριτικά πλεονεκτήματα, οι παραγόμενες ποσότητες λαχανικών παρουσιάζουν σταθερή μείωση, ενώ οι εισαγόμενες ποσότητες σταθερή αύξηση (έχοντας υπερδιπλασιαστεί την περίοδο 2001-2021), με συνέπεια να δαπανούμε ως χώρα σημαντικά ποσά για εισαγωγές λαχανικών (134 εκατ. €, ετησίως, κατά μέσο όρο την 5ετία 2017-2021). Χαρακτηριστική δε είναι η περίπτωση της τομάτας, το δεύτερο εισαγόμενο λαχανικό, μετά την πατάτα, για την οποία η χώρα μας εισήγαγε από χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης 20 εκατ. kg, ετησίως, κατά μέσο την 5ετία 2017-2021, δαπανώντας περί τα 14 εκατ. €.
Τα παραπάνω είναι προφανώς αποτέλεσμα της αδυναμίας του μεγαλύτερου μέρους της παραγωγικής διαδικασίας λαχανικών στη χώρα μας να ανταποκριθεί στις σύγχρονες απαιτήσεις που έχει η αγορά. Ενδεικτικά μόνο επισημαίνεται ότι οι αλυσίδες super markets που αντιπροσωπεύουν τα συντριπτικά ποσοστά διακίνησης λαχανικών σε όλη την Ευρώπη και (μικρότερα) στη χώρα μας απαιτούν από τους προμηθευτές τους κατάλληλα συστήματα οργάνωσης και διαχείρισης της παραγωγής, αλλά και πιστοποιημένα προϊόντα (ολοκληρωμένης διαχείρισης ή βιολογικά). Ωστόσο, η κατάσταση στη χώρα μας είναι απογοητευτική, σε ότι αφορά στην πιστοποίηση των παραγόμενων λαχανικών, καθώς από το σύνολο της καλλιεργούμενης έκτασης με λαχανικά στις 1.1.2020, μόλις το 11,9% ήταν πιστοποιημένο με βάση το GLOBALG.A.P και το 2,7% με βάση τη βιολογική παραγωγή.
Πολλές ακόμη επισημάνσεις σχετικά με τις θερμοκηπιακές καλλιέργειες στη χώρα μας θα μπορούσαν να γίνουν. Οι χρόνιες διαρθρωτικές αδυναμίες (μικρό μέγεθος των εκμεταλλεύσεων, χαμηλή ενσωμάτωση εξοπλισμού, νέων και καινοτόμων τεχνολογιών, ανεπαρκής επαγγελματική εκπαίδευση, κατάρτιση και τεχνική υποστήριξη των εμπλεκόμενων, δυσμενής δημογραφία, περιορισμένα χρηματοδοτικά εργαλεία προς τις δυναμικές παραγωγικές μονάδες, αναποτελεσματική οργάνωση κ.λπ.) είναι γνωστές σε όλους τους εμπλεκόμενους με τον κλάδο. Σε κάθε περίπτωση, όμως, το υψηλό κόστος των συμβατικών καύσιμων υλικών καθιστά τη θέρμανση των θερμοκηπίων ιδιαίτερα στις περιοχές της Β. Ελλάδας απαγορευτική και την αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων για την κάλυψη των θερμικών αναγκών των θερμοκηπίων επιτακτική.
Προς την κατεύθυνση αυτήν, ο Δήμος Νέστου έχοντας ολοκληρώσει την κατασκευή και εγκατάσταση των απαραίτητων υποδομών μέσω ενός έργου προϋπολογισμού 10,6 εκατ. €, δημιουργεί πάρκο γεωθερμικών εφαρμογών στον αγροτικό τομέα, εντός του βεβαιωμένου γεωθερμικού πεδίου Ερατεινού-Χρυσούπολης, σε συνεργασία με το Εργαστήριο Λαχανοκομίας του Τμήματος Γεωπονίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και το Ινστιτούτο Εδαφοϋδατικών Πόρων του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού ΔΗΜΗΤΡΑ. Κύρια επιδεικτικά παραγωγικά συστατικά του τμήματα αποτελούν δύο τροποποιημένα τοξωτά πλαστικά θερμοκήπια για υδροπονική καλλιέργεια καρποδοτικών (σε υπόστρωμα ελαφρόπετρα) και φυλλωδών (στο σύστημα της επίπλευσης και σε υπόστρωμα ελαφρόπετρα) λαχανοκομικών ειδών, χαμηλά γραμμικά τούνελ για καλλιέργεια εμβολιασμένου καρπουζιού και πεπονιού στο έδαφος και χαμηλής κάλυψης καλλιέργεια λευκού και πράσινου σπαραγγιού. Έτσι, θα παρασχεθούν στους αγρότες της περιοχής (μεμονωμένα ή σε ομάδες) η τεχνογνωσία και η τεχνική υποστήριξη για την υλοποίηση πρώιμης παραγωγής ή παραγωγής εκτός εποχής για καλλιέργειες που γίνονται ή θα μπορούσαν να γίνουν στην περιοχή με ιδιαίτερη επιτυχία (σπαράγγι, καρπούζι, πεπόνι, κολοκυθάκι, τομάτα, πιπεριά, μελιτζάνα και φασολάκι), αξιοποιώντας τον πολύτιμο ενεργειακό πόρο της γεωθερμίας. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στην ευρύτερη περιοχή υπάρχει έντονη εξαγωγική δραστηριότητα για αρκετά νωπά οπωροκηπευτικά, ενώ οι απαραίτητες υποδομές (διαλογητήρια και ψυγεία) είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένες. Η υλοποίηση του έργου θα αποτελέσει πρόδρομο για την αξιοποίηση του υπόλοιπου γεωθερμικού πεδίου Ερατεινού-Χρυσούπολης, καθώς και άλλων 7 βεβαιωμένων στην ευρύτερη περιοχή της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην ευρύτερη περιοχή της Περιφέρειας, οι κλιματικές συνθήκες δεν επιτρέπουν καλλιέργειες θερμοκηπίου για παραγωγή εκτός εποχής, λόγω του υψηλού κόστους θέρμανσης με συμβατικά καύσιμα (1,7 και 2,6 φορές υψηλότερο από το κόστος στην Πελοπόννησο και την Κρήτη, αντίστοιχα). Είναι προφανές ότι η προώθηση της διανομής γεωθερμικής ενέργειας παραμένει η μοναδική βιώσιμη και φιλική προς το περιβάλλον εφαρμογή, με δεδομένο ότι επιτυγχάνεται εξοικονόμηση ενεργειακού κόστους έως και 70% και η ανάδειξη, στήριξη και ενίσχυση παρόμοιων δράσεων αποτελεί άμεση και επιτακτική ανάγκη από την πλευρά της πολιτείας.
Την τελευταία 15ετία, η διείσδυση του φυσικού αερίου στον τομέα της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ανέδειξε σημαντικές επενδυτικές ευκαιρίες για εγκατάσταση μονάδων συμπαραγωγής ηλεκτρισμού και θερμότητας υψηλής αποδοτικότητας (ΣΗΘΥΑ). Η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια πωλείται στον αρμόδιο διαχειριστή ενέργειας και η τιμή πώλησης είναι προσαυξημένη όταν αξιοποιούνται η παραγόμενη θερμότητα και τα καυσαέρια (μετά από καθαρισμό τους) σε θερμοκήπιο. Στη χώρα μας λειτουργούν ήδη πέντε μονάδες ΣΗΘΥΑ με συνολική έκταση θερμοκηπίων 415 στρ. για παραγωγή τομάτας και πιπεριάς σε υδροπονικό σύστημα με υπόστρωμα πετροβάμβακα, με τεχνογνωσία που προέρχεται κατά βάση από το εξωτερικό και έχει διαμορφωθεί για εντελώς διαφορετικές κλιματικές και όχι μόνο συνθήκες. Κατά συνέπεια, οι μονάδες αυτές αντιμετωπίζουν ή θα κληθούν να αντιμετωπίσουν ζητήματα στην παραγωγική διαδικασία, λόγω των αναδυόμενων περιβαλλοντικών περιορισμών, με κυρίαρχο εκείνο της διαχείρισης του πετροβάμβακα μετά τη χρήση του ως υπόστρωμα καλλιέργειας, όπως επίσης των απορροών, της θερμότητας και των καυσαερίων, τις περιόδους που δεν υπάρχει ανάγκη θέρμανσης ή εμπλουτισμού στο θερμοκήπιο. Συνεπώς, η αναμόρφωση του πλαισίου για υλοποίηση επενδύσεων εγκατάστασης και λειτουργίας παρόμοιων μονάδων αποτελεί άμεση και επιτακτική ανάγκη από την πλευρά της πολιτείας.
Μία τελευταία επισήμανση αφορά στις δαπάνες για την έρευνα στη χώρα μας που σχετίζονται με τον κλάδο της παραγωγής λαχανικών στο θερμοκήπιο. Σημαντικότερο ζήτημα από τα ποσά που διατίθενται για την έρευνα είναι τι ποσοστό από την έρευνα αυτή που χρηματοδοτείται, καταλήγει να αξιοποιείται από τους εμπλεκόμενους. Συνεπώς, για τη χώρα μας κυρίαρχο ζήτημα δεν αποτελούν οι μειωμένες δαπάνες για την έρευνα, αλλά η περιορισμένη σύνδεση της έρευνας με την παραγωγή λαχανικών στο θερμοκήπιο, ώστε να έχουν και αποτέλεσμα οι πόροι που διατίθενται. Για τον λόγο αυτόν, ο καθορισμός προτεραιοτήτων στην έρευνα και η σύνδεσή τους με την παραγωγή αποτελεί άμεση και επιτακτική ανάγκη από την πλευρά της πολιτείας.
Εν κατακλείδι, με δεδομένο ότι τα περισσότερα από τα παραπάνω χρόνια προβλήματα είναι δύσκολο να επιλυθούν ακόμα και μακροπρόθεσμα, ως στόχος θα πρέπει να τεθεί η ανάδειξη και αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων που έχει ο κλάδος και τα παραγόμενα προϊόντα από αυτόν και με βάση αυτά η ελληνική παραγωγή λαχανικών στο θερμοκήπιο να αποκτήσει σαφή εξαγωγικό προσανατολισμό. Όλα τα παραπάνω θα πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά τη χάραξη εθνικής στρατηγικής για τον κλάδο από την πλευρά της πολιτείας, με στόχο τη σημαντική ενίσχυσή του, μέσα από την εφαρμογή των αναγκαίων πολιτικών.
Ο Αναστάσιος Σιώμος είναι Καθηγητής Λαχανοκομίας, Τμήμα Γεωπονίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Ακολούθησε την Ημερησία στο Google News!