Ας ξεκινήσουμε από αυτό που ξέρουμε καλά, ότι δηλαδή κανένα υλικό ή άυλο αγαθό και καμία υπηρεσία δεν μπορούν να παραχθούν χωρίς την εργασία. Άλλωστε και η οικονομική θεωρία, την περιλαμβάνει στους τρείς πρωτογενείς συντελεστές παραγωγής (οι άλλοι δύο είναι το κεφάλαιο και τα προϊόντα της Φύσης).
Να επισημάνουμε επίσης, ότι η εργασία συνδέει πολύπλευρα την οικονομία με την κοινωνία.
Ειδικότερα, με το εισόδημα που αποκτούμε από αυτή, μπορούμε να μετέχουμε στη διανομή των παραγώμενων αγαθών, να πληρώνουμε φόρους στο Κράτος (για να να χρηματοδοτεί τις λειτουργίες του) και εισφορές στα ασφαλιστικά ταμεία (για να πληρώνουν συντάξεις και υπηρεσίες υγείας).
Παράλληλα, η αέναη ανακύκλωση των εισοδημάτων μέσω της κατανάλωσης και των επενδύσεων, αποτελεί το «καύσιμο» της οικονομίας. Με άλλα λόγια, η εργασία είναι ο μοχλός που κινητοποιοεί την οικονομία και βάζει σε λειτουργία τους μηχανισμούς εξυπηρέτισης της κοινωνίας.
Το «τέλος της εργασίας»
Τι θα συμβεί λοιπόν αν φτάσουμε στο «τέλος της εργασίας» ή έστω στη δραστική μείωση της απασχόλησης; Φαίνεται παράξενη αυτή ερώτηση, αλλά δεν είναι. Γιατί, η ιλιγγιώδης ταχύτητα με την οποία εξελίσσεται η τεχνητή νοημοσύνη, έχει βάλει σε λειτουργία την κλεψύδρα της υποκατάστασης της ανθρώπινης εργασίας, σε μεγάλη κλίμακα.
Μπορεί αυτό να γίνει σε 10 ή το πολύ 20 χρόνια, αλλά θα γίνει σε κάθε περίπτωση. Η αντίστροφη μέτρηση έχει ήδη ξεκινήσει.
Πολλοί θα σκεφτούν ότι πάντοτε υπήρχαν φόβοι εκτοπισμού του ανθρώπου από την τεχνολογία, αλλά η πραγματικότητα τους διάψευσε. Αυτό είναι αλήθεια, γιατί όταν τον εκτόπιζε από κάποιες εργασίες, του έδινε την ευκαιρία να εργασθεί σε άλλες, που η ίδια δημιουργούσε.
Για παράδειγμα, η χρήση των τρακτερ εκτόπισε πολλούς εργάτες στην αγροτική παραγωγή, ταυτόχρονα όμως δημιούργησε ζήτηση για χειριστές αυτών των μηχανημάτων. Επίσης, επέτρεψε την επέκταση των καλλιεργειών, αυξάνοντας τις θέσεις εργασίας για τη συγκομιδή, τη μεταφορά, την πώληση της αυξημένης παραγωγής κλπ.
Το παράδειγμα του internet
Κάτι ανάλογο συνέβη με το internet και τις εφαρμογές του, που όταν μπήκαν στη ζωή μας «πήραν» τη δουλειά από έναν μεγάλο αριθμό εργαζομένων, όπως και με τις έξυπνες μηχανές, που μπορούσαν να λειτουργήσουν με λιγότερο προσωπικό ή μόνες τους κλπ.
Όμως, σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, οι νέες τεχνολογικές εφαρμογές δεν διέθεταν νοημοσύνη και γι αυτό χρειάζονταν τον άνθρωπο. Έτσι, δημιούργησαν νέες θέσεις εργασίας, αμβλύνοντας την αρνητική επίδραση τους στην απασχόληση. Επίσης, βελτίωσαν την παραγωγικότητα της εργασίας, επιτρέποντας τη μείωση του χρόνου απασχόλησης χωρίς αντίστοιχη μείωση των εισοδημάτων.
Αλλάζουν τα δεδομένα
Τώρα όμως τα δεδομένα είναι διαφορετικά γιατί, με όχημα την τεχνητή νοημοσύνη, η τεχνολογία έχει «αλλάξει πίστα» και η διάχυση της στην οικονομία και την κοινωνία αρχίζει να γίνεται πρακτικά ανεξέλεγκτη. Χωρίς καλά-καλά να το καταλάβουμε οι δρόμοι θα γεμίσουν με αυτοκίνητα χωρίς οδηγό (και ο ουρανός με drones) που θα αναλαμβάνουν όλο και πιο πολλές αποστολές.
Λίγο αργότερα, τα «άυλα ρομπότ» (λογισμικό, δηλαδή, με νοητική ικανότητα) θα κυριαρχούν στα logistics, στο στρατό, στις μεταφορές, στην παραγωγή κλπ.
Θα ακολουθήσουν τα τρισδιάστατα ρομπότ, που θα εκτελούν μια ατέλειωτη γκάμα εργασιών, γιατί κοντά στη νοημοσύνη θα διαθέτουν και υλική υπόσταση με μια μεγάλη ποικιλία μορφών, που θα τους επιτρέπει να προσαρμόζονται καλύτερα στη δουλειά που θα αναλαμβάνουν. Θα κάνουν από τις πιο ελαφρές ως τις πιο βαριές δουλειές, στα σπίτια, στις επιχειρήσεις, στα καταστήματα, στα εστιατόρια, στις οικοδομές, στα μέσα μεταφοράς κλπ, καλύπτοντας όλο και περισσότερες θέσεις εργασίας.
Αναπόφευκτες εξελίξεις
Οι πιο πάνω εξελίξεις είναι αναπόφευκτες και δεν θα υπήρχε λόγος να μας τρομάζουν, αν είχαμε ξεκινήσει να προετοιμαζόμαστε γι αυτές, αναζητώντας τις λύσεις για την αξιοποίηση των θετικών πλευρών και τον περιορισμό των παρενεργειών της τεχνολογίας.
Για παράδειγμα, η μαζική είσοδος των ρομπότ στην αγορά εργασίας, αντί να εκτοξεύσει την ανεργία στα ύψη και να δημιουργήσει κοινωνικό χάος, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί προς όφελος των εργαζομένων. Θα αρκούσε να θεσμοθετηθούν οι αναγκαίες αλλαγές στους όρους απασχόλησης, έτσι ώστε ένα μεγάλο μέρος της εργασίας που θα παρέχεται από τα ρομπότ να αποδίδεται ως ελεύθερος χρόνος στους εργαζόμενους, χωρίς μείωση των αμοιβών τους.
Έτσι, θα μετατρεπόταν π.χ. το πενθήμερο σε τετραήμερο ή τριήμερο, θα αυξανόταν η διάρκεια της άδειας κλπ. Ακόμη, θα μπορούσαν να εισπραχθούν φόροι και εισφορές από τις επιχειρήσεις, στη βάση κάποιου τεκμαρτού εισοδήματος για τα ρομπότ, ώστε να μη διαταραχθεί η λειτουργία του κράτους και των ασφαλιστικών ταμείων. Λύσεις αυτής της μορφής θα ήταν και κοινωνικά δικαιότερες, γιατί η τεχνολογία ανήκει σε όλους και όχι μόνο σε αυτούς που αγοράζουν τις εφαρμογές της.
Όσον αφορά τη διασφάλιση της σύννομης χρήσης των ρομπότ, είναι εφικτό να μπουν προϋποθέσεις και περιορισμοί για την παραγωγή και απόκτηση τους, να μην τους δίνονται δυνατότητες που θα υπερβαίνουν τα όρια της δραστηριότητας για την οποία προορίζονται, να δεσμεύεται η επιστημονική κοινότητα από έναν θεσμοθετημένο «κώδικα ηθικής» που θα απαγορεύει την ανάπτυξη εφαρμογών για παράνομη χρήση, για εξυπηρέτηση ανήθικων ή αντικοινωνικών ή αντιδημοκρατικών στόχων κλπ.
Υπάρχουν λύσεις
Υπάρχουν λοιπόν λύσεις, αρκεί να τις αναζητήσουμε έγκαιρα. Γιατί, αν αδρανήσουμε και αφήσουμε τις πρακτικά απεριόριστες εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης να διαχέονται ανεξέλεγκτα στην οικονομία και την κοινωνία, θα βρεθούμε μπροστά σε ζοφερές και σε κάθε περίπτωση μη διαχειρίσιμες καταστάσεις.
Ας πάρουμε για παράδειγμα το κρίσιμο θέμα της απασχόλησης. Αν αφήσουμε τα ρομπότ να εκτοπίζουν μαζικά και ανεξέλεγκτα τους εργαζόμενους, δεν θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε μόνο το πρόβλημα της ανεργίας. Θα έχουμε, ταυτόχρονα, καταστρέψει τη διαδικασία «κοινωνικοοικονομικής επικονίασης», αυτή που βάζει σε λειτουργία η εργασία, συνδέοντας την οικονομία, την κοινωνία, το κράτος κλπ με σχέσεις αλληλεπίδρασης.
Γιατί, τα ρομπότ, αντίθετα με τους εργαζόμενους που θα εκτοπίζονται από αυτά, δεν θα πληρώνουν φόρους και εισφορές, ούτε θα καταναλώνουν τα παραγώμενα προιόντα.
Έτσι, μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, το κράτος δεν θα μπορεί να χρηματοδοτήσει επαρκώς τις λειτουργίες του (άμυνα, ασφάλεια, παιδεία, πολιτισμός, κοινωνική πρόνοια κλπ) και τα ασφαλιστικά ταμεία θα αναγκασθούν να μειώσουν τις συντάξεις και τις δαπάνες υγείας. Επίσης, όσο θα περιορίζεται η κατανάλωση, οι επιχειρήσεις θα περιορίζουν την παραγωγή τους, μειώνοντας ακόμη περισσότερο τις θέσεις εργασίας και συρρικνώνοντας την οικονομία.
Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, το ποσοστό του πληθυσμού που δεν θα μπορεί να καλύψει τις ανάγκες του θα αυξάνεται διαρκώς, διογκώνοντας παράλληλα την κοινωνική δυσαρέσκεια και οδηγώντας κάποια στιγμή σε κοινωνική αναστάτωση και πολιτικές ανατροπές.
Επίσης, θα είναι εφικτό να δημιουργηθούν παντοδύναμες παραεξουσίες (μέσω της αξιοποίησης της νοημοσύνης και της δύναμης των ρομπότ), οι οποίες θα έχουν τη δυνατότητα να αγνοούν ή να ανταγωνίζονται την κρατική εξουσία, αλλοιώνοντας σοβαρά ή καταργώντας de facto τη δημοκρατία.
Οι επόμενες γενιές
Με λίγα λόγια, για να μη ζήσουμε τη σκοτεινή πλευρά της, επιβάλλεται να εντάξουμε την τεχνολογία σε ένα αυστηρό κανονιστικό πλαίσιο, το ενωρίτερο δυνατό. Ας το κάνουμε, λοιπόν, όσο πιο γρήγορα μπορούμε, γιατί μας περιμένουν κι άλλα μεγάλα προβλήματα, τα οποία θα προκύψουν από την τεχνολογική εξέλιξη «έτσι κι αλλιώς», ακόμη δηλαδή και αν καταφέρουμε να θέσουμε τα ρομπότ στη διάθεση της ανθρωπότητας με τον επιθυμητό τρόπο.
Για παράδειγμα, πως θα διαχειρισθούν οι επόμενες γενιές τη νέα πραγματικότητα του τεράστιου ελεύθερου χρόνου, των πρακτικά απεριόριστων τεχνικών δυνατοτήτων, της ευρείας χρήσης τεχνητών «ανταλλακτικών» για το ανθρώπινο σώμα, της συμβίωσης και αλληλεπίδρασης με τις μηχανές, της ολοένα και μεγαλύτερης διείσδυσης της εικονικής πραγματικότητας στην πραγματική ζωή και τόσες άλλες πρωτόγνωρες καταστάσεις για τις οποίες δεν υπάρχει αντίστοιχη εμπειρία;
Αν μη τι άλλο, το μέλλον προβλέπεται συναρπαστικό. Για να μην είναι όμως και επικίνδυνο, πρέπει να κάνουμε τη σωστή προετοιμασία χωρίς άλλη καθυστέρηση.......
Ο Μιχάλης Γκλεζάκος είναι καθηγητής Χρηματοοικονομικής
Ακολούθησε την Ημερησία στο Google News!
