Στο ασφαλιστικό μας σύστημα έχει ενισχυθεί τα τελευταία χρόνια η έννοια της ανταποδοτικότητας, δηλαδή, ότι η σύνταξη είναι συνάρτηση των εισφορών που έχουν καταβληθεί κατά τη διάρκεια του εργασιακού βίου και κατά συνέπεια του ασφαλιστέου εισοδήματος. Από εδώ και στο μέλλον η φράση «εγώ πλήρωσα τη σύνταξή μου», θα αποκτά όλο και μεγαλύτερο νόημα.
Από την άλλη, το σύστημά μας (με την πρόσφατη εξαίρεση της κεφαλαιοποιητικής επικουρικής για τους νέους) ήταν και παραμένει διανεμητικό: οι σημερινές εισφορές χρησιμοποιούνται για να καταβληθούν οι σημερινές συντάξεις, δηλαδή, πρέπει να εισπράξεις για να καταβάλεις.
Στο ασφαλιστικό μας σύστημα υπάρχει συνεπώς μια ουσιώδης σχέση ανάμεσα στις εισφορές και τις μελλοντικές παροχές, αλλά και ανάμεσα στις εισφορές και τις σημερινές παροχές. «Σπάσιμο» αυτού του δεσμού, διαταράσσει την ομαλή λειτουργία του ασφαλιστικού.
Οι εισφορές που καταβάλλουν οι μισθωτοί είναι ποσοστό των ακαθάριστων (συντάξιμων) αποδοχών τους, και το ποσοστό αυτό επιμερίζεται μεταξύ εργοδότη και εργαζόμενου. Οι εισφορές για τους μισθωτούς αυξάνονται εφόσον αυξάνονται και οι αποδοχές τους. Δηλαδή, κάθε φορά που υπάρχει μια αύξηση στον κατώτατο μισθό, αλλά και σε κάθε αύξηση των ονομαστικών μισθών οι εισφορές των μισθωτών αυξάνονται, παρόλο που το ποσοστό παραμένει σταθερό. Οι συντάξεις που θα λάβουν, θα αντανακλούν ως ένα βαθμό το εισόδημα που είχαν όσο δούλευαν, ώστε στη συνταξιοδότηση να προσεγγίζουν το βιοτικό επίπεδο που είχαν ως εργαζόμενοι.
Τι ισχύει για τους μη μισθωτούς
Οι εισφορές των μη μισθωτών έχουν μια διαφορετική λογική ως προς τον τρόπο καταβολής, αλλά η σύνδεσή τους με την παροχή δεν αλλάζει σε σχέση με τους μισθωτούς. Κατά τα έτη 2017-2019 οι ελεύθεροι επαγγελματίες κατέβαλαν εισφορές βάσει του καθαρού φορολογητέου τους εισοδήματος, αντίστοιχα με τους μισθωτούς.
Αυτό οδήγησε σε σημαντική επιβάρυνσή τους και δυναμικές διεκδικήσεις για μείωση του ασφαλιστκού κόστους. Ταυτόχρονα οδήγησε σε διοικητικό χάος με τις διαρκείς αναπροσαρμογές του ασφαλιστέου εισοδήματος, ανάγκη για εκκαθαρίσεις οι οποίες ολοκληρώθηκαν μετά από χρόνια με τους μη μισθωτούς τελικά να μη γνωρίζουν τι ακριβώς πλήρωσαν.
Η σημερινή κυβέρνηση, με το νόμο 4670 του 2020 διόρθωσε και ελάφρυνε εκατοντάδες χιλιάδες μη μισθωτούς εισάγοντας ένα σύστημα έξι ασφαλιστικών κλάσεων (συν μία για τους νέους επαγγελματίες), με ελεύθερη επιλογή, δυνατότητα ετήσιας επιλογής κλάσης και αναπροσαρμογή των εισφορών βάσει του πληθωρισμού για τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του νέου συστήματος.
Αργότερα, η μεταβολή των εισφορών θα ακολουθεί τις μεταβολές του μέσου μισθού στην οικονομία. Παρόμοια αρχιτεκτονική, αλλά με χαμηλότερα ποσά έχει και το σύστημα εισφορών για τους αγρότες. Όταν θεσπίστηκε αυτό το σύστημα, η πρώτη ασφαλιστική κλάση αντιστοιχούσε στις εισφορές κατώτατου μισθού, ενώ η ανώτατη σε ένα μεικτό μισθό 2.500 ευρώ.
Τα χαρακτηριστικά του σημερινού συστήματος οδηγούν σε: α) μείωση του ασφαλιστικού βάρους προς τους μη μισθωτούς, β) προστασία των μελλοντικών παροχών τους από τον πληθωρισμό, γ) αίσθημα ευθύνης προς το διανεμητικό ασφαλιστικό μας σύστημα.
Το 2023, βάσει του ήδη ψηφισμένου νόμου, ξεπαγώνουν τα μεγέθη του ασφαλιστικού συστήματος. Οι συντάξεις, αλλά και οι ασφαλιστικές κλάσεις (εισφορές μη μισθωτών) αναπροσαρμόζονται για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια.
Στη συγκεκριμένη συγκυρία το «ξεπάγωμα» συμπίπτει με μια έντονα πληθωριστική περίοδο (επίσης, την πρώτη μετά από πάνω από μια δεκαετία), οπότε λογικό είναι να υπάρχει σημαντικός διάλογος γύρω από το θέμα. Να τονίσουμε αυτό που είπαμε και πιο πάνω, ότι οι εισφορές των μισθωτών ήδη αυξάνονται, ανάλογα με τον ονομαστικό μισθό.
Η αύξηση των εισφορών σε αριθμούς
Ας δούμε λίγο τα πραγματικά στοιχεία και τι σημαίνει η αύξηση των εισφορών για ελεύθερους επαγγελματίες. Σήμερα το 80% των μη μισθωτών έχουν επιλέξει να καταβάλουν εισφορές στην πρώτη ασφαλιστική κατηγορία. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η συντριπτική πλειοψηφία αυτών πληρώνει εισφορές μόνο για την κύρια σύνταξη και την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη (μόνο δικηγόροι, μηχανικοί και ελάχιστες κατηγορίες επαγγελματιών έχουν εισφορές επικουρικής), η αύξηση που αναμένεται φέτος (για κύρια και ιατροφαρμακευτική) ανέρχεται σε περίπου 19 ευρώ μηνιαίως.
Το ποσό αυτό είναι υποπολλαπλάσιο της μηνιαίας αύξησης που θα δουν οι συνταξιούχοι, όπως για παράδειγμα ένας συνταξιούχος με 800 ευρώ σύνταξη θα έχει αύξηση περίπου 60 ευρώ μηνιαίως, ενώ με σύνταξη 500 ευρώ η αύξηση είναι περίπου 38 ευρώ το μήνα.
Δεν γίνεται στο δημόσιο διάλογο το ποσό των 19 ευρώ να θεωρείται «λουκέτο για τους επαγγελματίες» και αυξήσεις συντάξεων της τάξης των 30 ή 60 ευρώ «ψίχουλα για τους συνταξιούχους». Εξάλλου, μέσω των αυξήσεων των εισφορών χρηματοδοτείται και μέρος των αυξήσεων των συντάξεων. Να θυμίσουμε ότι ακόμα και μετά από όλες τις περικοπές, ο κρατικός προϋπολογισμός εισφέρει πάνω από τη μισή συνταξιοδοτική δαπάνη (πάνω από 15 δισ. ευρώ ετησίως), με τη δαπάνη για την Εθνική σύνταξη να είναι περίπου η μισή.
Σήμερα, με τις αυξήσεις που έχουν γίνει στον κατώτατο μισθό, ένας μη μισθωτός καταβάλει ήδη 7,3% λιγότερες εισφορές ετησίως από έναν μισθωτό που αμείβεται με τον κατώτατο μισθό. Για να το πούμε σχηματικά, οι ελεύθεροι επαγγελματίες – εργοδότες καταβάλλουν για τους υπαλλήλους τους υψηλότερες εισφορές από ό,τι για τους ίδιους. Και ας μην ξεχνάμε ο μη μισθωτός είναι ο εργοδότης του εαυτού του, θα πρέπει με κάποιο τρόπο λοιπόν να καταβάλει και αυτό το τμήμα των εισφορών.
Χαμηλότερες εισφορές σημαίνουν χαμηλότερη σύνταξη
Φυσικά επιλέγοντας χαμηλότερες εισφορές σημαίνει ότι επιλέγουμε και χαμηλότερη σύνταξη. Το 80% των μη μισθωτών σήμερα σήμερα έχει επιλέξει να λάβει σύνταξη, η οποία εφαρμόζοντας τις αυξήσεις του πληθωρισμού, μόλις και θα προσεγγίζει την αξία της σύνταξης ενός μισθωτού που αμείβεται με τον κατώτατο μισθό. Εάν συνέβαινε αυτό που σήμερα ζητάνε οι επαγγελματίες, δηλαδή να μην υπάρχει αύξηση βάσει του πληθωρισμού, τότε διαχρονικά η «ψαλίδα» μεταξύ επαγγελματιών και μισθωτών ανοίγει (ήδη με την αναμενόμενη αύξηση του κατώτατου μισθού την επόμενη χρονιά θα ανοίξει ακόμα περισσότερο).
Ενα απλουστευμένο παράδειγμα 2 ανθρώπων με 40 χρόνια δουλειάς, ο ένας μισθωτός με τον σημερινό κατώτατο μισθό και ο άλλος με τη σημερινή 1η ασφαλιστική κατηγορία, οδηγεί, με όλα τα υπόλοιπα σταθερά, σε χαμηλότερη σύνταξη για τον ελεύθερο επαγγελματία κατά περίπου 30 ευρώ το μήνα. Δεν συνυπολογίζουμε μελλοντικές αυξήσεις στον κατώτατο μισθό, ούτε αυξήσεις λόγω τριετιών.
Η προσαρμογή στις εισφορές των μη μισθωτών βάσει του πληθωρισμού είναι η ελάχιστη που πρέπει να γίνει ώστε να μπορέσουν να διατηρήσουν την αξία τους και να διασφαλίζουν ένα ελάχιστο ποσό στη σύνταξη, αλλά ταυτόχρονα είναι και η συμβολή των μη μισθωτών στη χρηματοδότηση του κοινωνικοασφαλιστικού μας συστήματος.
Ακολούθησε την Ημερησία στο Google News!
