Ολοι αυτές τις ημέρες ευχηθήκαμε καλό κατευόδιο στο δίσεκτο 2020 με τη συγκρατημένη αισιοδοξία ότι το νέο έτος δεν θα μπορεί να είναι χειρότερο από το προηγούμενο.
Πέραν όμως της υπόθεσης ότι με τον μαζικό εμβολιασμό θα τεθεί υπό έλεγχο η παγκόσμια υγειονομική κρίση, τίποτα άλλο στην πραγματικότητα δεν προδικάζει ότι το 2021 θα είναι λιγότερο αβέβαιο.
Και θα είναι ακριβώς αυτή η αβεβαιότητα που θα συνεχίσει να αποτελεί το μεγάλο πρόβλημα τόσο για τον γενικό πληθυσμού όσο και για τις πολιτικές και οικονομικές ηγεσίες που θα κληθούν να το διαχειριστούν μη δυνάμενοι εκ των πραγμάτων να βασιστούν σε ασφαλείς προβλέψεις.
Και η μεν ιατρική φαίνεται να διαθέτει τους αλγορίθμους που καθιστούν κάπως πιο προβλέψιμη την εξέλιξη της πανδημίας, η οικονομική, όμως, και πολύ περισσότερο η πολιτική ανάλυση ελάχιστα πράγματα μπορούν να κάνουν για να απλοποιήσουν τις πολυπαραγοντικές εξισώσεις με πολλαπλούς αγνώστους που έχουν να λύσουν.
Είναι βέβαια αλήθεια ότι το πρόβλημα της αβεβαιότητας υφίσταται εδώ και είκοσι τουλάχιστον χρόνια. Από τότε, δηλαδή, που η ανασφάλεια άρχισε να γίνεται μόνιμη κοινωνική συνθήκη.
H πανδημία ανέτρεψε όλα τα δεδομένα
Υπάρχει, ωστόσο, μια μεγάλη διαφορά: η εμφάνιση της πανδημίας ανέτρεψε όλα τα δεδομένα σε όλα ταυτόχρονα τα επίπεδα της ζωής των ανθρώπων και μετέβαλε τις παραμέτρους που επηρεάζουν τις ψυχολογικές κοινωνικές, πολιτικές, επαγγελματικές, καταναλωτικές συμπεριφορές και συνήθειές τους μετατρέποντάς τες σε υπαρξιακές.
Όχι μόνον εξ αιτίας του φάσματος ενός "ξαφνικού θανάτου" που υποχρέωσε την ανθρωπότητα ολόκληρη να σταματήσει την οικονομία για να σώσει την ζωή.
Αλλά και εξ αιτίας του γεγονότος ότι οι πάντες, ή σχεδόν, βιώνουν έκτοτε ως "ζήτημα ζωής ή θανάτου" τις αποφάσεις που καλούνται να πάρουν. Δεν ξέρουν καν αν θα πρέπει να τις λάβουν σαν να μην υπάρχει αύριο ή αν θα πρέπει να τις αναβάλουν επ' αόριστο για να μη διαπράξουν στο μεταξύ κάποιο μη επανορθώσιμο λάθος.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα το πλήθος των μικρομεσαίων οικογενειακών επιχειρήσεων που θα πρέπει να απαντήσουν στο δίλημμα αν πρέπει να κλείσουν ή όχι. Και είναι βέβαια άλλο να έχεις να πάρεις την απόφαση ενόψει μιας οικονομικής κρίσης, σαν κι αυτή του 2010, που ελπίζεις ότι κάποια στιγμή θα παρέλθει.
Και είναι εντελώς διαφορετικό να έχεις να την πάρεις βλέποντας ότι δεν υπάρχει επαύριον. Στη συγκεκριμένη ή στον κλάδο που ανήκει ολόκληρο.
Αν λοιπόν, όπως όλα δείχνουν, η πανδημία σήμανε γενικότερα "τέλος εποχής", τίποτα δεν μπορεί να υπολογισθεί όπως υπολογιζόταν πριν. Των πολιτικών και κοινωνικών κινδύνων συμπεριλαμβανομένων.
Οι κίνδυνοι στην Ελλάδα
Εκ πρώτης όψεως φαίνεται ότι στην Ελλάδα τουλάχιστον οι κίνδυνοι για την πολιτική σταθερότητα είναι μάλλον μειωμένοι. Κανένας αυτή τη φορά δεν θα μπορεί, κατ' αρχήν, να χρεώσει σε κανέναν την ευθύνη για την πορεία των πραγμάτων.
Ακόμα και αν αυτή είναι πολύ κακή, ο βασικός υπεύθυνος θα παραμένει τόσο αόρατος όσο και αυτός που προκάλεσε την υγειονομική κρίση από την οποία όλα ξεκίνησαν. Ποιο κίνημα "αγανακτισμένων" θα στραφεί εναντίον του κορονοϊού;
Αυτό όμως από μόνο του δεν απλοποιεί την εξίσωση που αφορά στη διαμόρφωση του πολιτικού κλίματος και των τάσεων της κοινής γνώμης.
- Μπορεί βραχυπρόθεσμα να απομειώνονται οι πολιτικο-κοινωνικοί κίνδυνοι, αλλά μέσο-μακροπρόθεσμα τα υπόγεια ρεύματα της κοινωνικής δυσαρέσκειας μπορεί να αναπτυχθούν διά ασήμαντον, έστω, αφορμή και με κατά πολύ ισχυρότερη δυναμική από αυτήν που θα μπορούσε να προσλάβει ένα οργανωμένο κίνημα διαμαρτυρίας που εκτονώνεται με δυναμικές ενέργειες.
Ιδιαίτερα αν τα υπόγεια ρεύματα τροφοδοτηθούν από αψυχολόγητους χειρισμούς θεμάτων μείζονος κοινωνικής, εθνικής ή πολιτισμικής ευαισθησίας.
Το παράδειγμα του ΠΑΣΟΚ
Χαρακτηριστικό παράδειγμα το άδοξο τέλος που είχε η επταετής διακυβέρνηση Σημίτη. Δεν αντελήφθη το ΠΑΣΟΚ εγκαίρως τι υπέβοσκε στους κόλπους του εκλογικού σώματος μετά την οριακή εκλογική νίκη του 2000.
Μπήκε στο 2003, τελευταία χρονιά της δεύτερης τετραετίας Σημίτη, μεταθέτοντας συνεχώς τον χρόνο προκήρυξης των εκλογών μη διαισθανόμενο τον "κοινωνικό θυμό" που είχε εν τω μεταξύ προκαλέσει.
Εν πρώτοις ο τότε Πρωθυπουργός περίμενε την ολοκλήρωση της ελληνικής προεδρίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (πρώτο εξάμηνο του 2003) πιστεύοντας ότι θα άλλαζε τη διάθεση της κοινής γνώμης.
Εν συνεχεία αποφάσισε να κάνει τον απογοητευτικό ανασχηματισμό του καλοκαιριού της ίδιας χρονιάς που χειροτέρεψε το κλίμα. Και εν τέλει εμφανίστηκε στην Έκθεση της Θεσσαλονίκης εξαγγέλλοντας σειρά κοινωνικών παροχών που πλέον ουδείς ελάμβανε υπόψη. Μάταιος κόπος.
Ο "θυμός" είχε καταλάβει ακόμα και τα ενοχλημένα από τον νεο-πλουτισμό των αξιωματούχων και τα αδικημένα από την ανισοκατανομή των "μερισμάτων" της εντυπωσιακής οικονομικής ανάπτυξης των προηγουμένων ετών μεσοστρώματα που αποτελούσαν δημιούργημά του με αποτέλεσμα το κλίμα να μη γυρίζει και τα περιθώρια των συνταγματικών προθεσμιών για την προκήρυξη των εκλογών να εξαντλούνται.
Ούτε το επίτευγμα της ένταξης στην ΟΝΕ ούτε τα έργα που άλλαξαν την όψη κυρίως της Αττικής και όχι μόνον, ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων, ούτε η προοπτική της τέλεσής τους απέτρεψαν τη συντριβή του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του 2004.
Το στοίχημα της κυβέρνησης
Με τη σημερινή κυβέρνηση να έχει υποχρεωθεί να καθυστερήσει την εκπλήρωση των προεκλογικών δεσμεύσεών της απέναντι στην μεσαία τάξη και την οικονομική κρίση να πλήττει καίρια τα περισσότερα νοικοκυριά το μεγάλο της στοίχημα θα είναι αν μέχρι το τέλος του οικονομικού έτους θα είναι σε θέση να προλάβει την κάμψη της δημοτικότητάς της πριν ανοίξει μοιραία ο προεκλογικός κύκλος των ετών 2022-2023 που θα είναι και διπλές λόγω απλής αναλογικής.
Προς το παρόν η πολιτική κυριαρχία της κυβέρνησης Μητσοτάκη δεν φαίνεται να απειλείται. Διατηρεί τη δημοσκοπική της υπεροχή και την πρωτοβουλία των κινήσεων που θα της επιτρέψουν καλώς εχόντων των πραγμάτων να επιλέξει καταλλήλως το χρόνο προκήρυξης των εκλογών.
Πλην όμως και τα δύο αυτά πλεονεκτήματα μπορεί να χαθούν, αν όχι σε χρόνο μηδέν, πάντως σε χρόνο που θα είναι δυσκολότερη η αντιστροφή των τάσεων της κοινής γνώμης.
Πολλώ δε μάλλον που θα έχουν επηρεασθεί από τις ψυχολογικές πιέσεις που θα ασκεί στο εκλογικό σώμα η μετά-την-πανδημία επικρατούσα κατάσταση.
Πλην απροόπτων εξελίξεων στο μέτωπο των εθνικών θεμάτων, οι κίνδυνοι που θα αρχίσει να διατρέχει πλησιάζοντας προς το τέλος της πρώτης τετραετίας της η κυβέρνηση θα είναι ανάλογοι με αυτούς που διέλαθαν της προσοχής της κυβέρνησης Σημίτη όταν πλησίαζε το τέλος της δεύτερης τετραετίας της.
Προφανώς και η σημερινή κυβέρνηση δεν έχει ούτε τη φθορά της επταετούς διακυβέρνησης Σημίτη ούτε το κόστος που η τελευταία κατέβαλε τότε στο βωμό των εκσυγχρονιστικών εγχειρημάτων της.
Αντιθέτως έχει διατηρήσει σχεδόν άθικτο το πολιτικό της κεφάλαιο και αφάγωτη την μεγάλη προίκα των δισ. που προβλέπεται να εκταμιεύσει από το ευρωπαϊκό Ταμείο Ανασυγκρότησης.
Ωστόσο ο κοινωνικός εκνευρισμός είναι πλέον διάχυτος. Τον προκαλούν τα περιοριστικά μέτρα που επέβαλε η έλευση του δευτέρου κύματος της πανδημίας.
Τον επέτειναν, όμως, οι αρρυθμίες που εμπόδισαν την κυβέρνηση να επαναλάβει τις επιδόσεις που είχε κατά την αντιμετώπιση του πρώτου κύματος.
Ενδέχεται να γίνει εντονότερος αν επαναλαμβάνονται οι αστοχίες της και συνεχίσει να επιδεινώνεται η οικονομική κατάσταση.
Ίσως να μην προσλάβει τις διαστάσεις του "κοινωνικού θυμού" που σήμανε το τέλος της κυριαρχίας του ΠΑΣΟΚ πριν από δεκαέξι χρόνια. Ούτε της οργής που έστρεψε τη μεσαία τάξη εναντίον της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ το 2019.
Δεν παύει παρόλα αυτά να αποτελεί ένα πρώτο σημάδι μεταβολής του πολιτικού κλίματος και των διαθέσεων της κοινής γνώμης.
Το προς τα πού θα στραφεί και πώς θα συμπεριφερθεί είναι ένα ανοιχτό ερώτημα. Δεν θα μπορεί να απαντηθεί πριν να φανεί αν η εξέλιξη της υγειονομικής κρίσης επιτρέψει ή όχι την ανάκαμψη του ελληνικού τουρισμού.
Ο ρόλος του Ταμείου Ανάκαμψης
Δεν θα είναι πάντως ούτε οι προσδοκίες από την αξιοποίηση των πόρων του Ταμείου Ανασυγκρότησης που θα διαμορφώσουν την κοινή γνώμη ούτε η απορρόφησή τους από την πραγματική οικονομία που θα αποκρυσταλλώσουν τις τάσεις της.
Πολύ δε περισσότερο που ο ορίζοντας αυτός θα παραμένει για μεγάλο διάστημα πολύ θολός και οι διαδικασίες που προβλέπονται για την προσέγγισή του πολύ γραφειοκρατικές και κακά σχεδιασμένες από τους ιθύνοντες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Μέχρι τότε θα έχει επέλθει το 'τέλος εποχής' που σήμανε η πανδημία και τίποτα δεν θα είναι ξανά όπως ήταν πριν. Η κανονικότητα που ξέραμε θα έχει ξεχασθεί και η επιστροφή σε αυτήν θα έχει χάσει το νόημά της ιδιαίτερα για τους "χαμένους" που δεν θα έχουν καταφέρει να περάσουν απέναντι στην νέα εποχή.
Αν οι τελευταίοι είναι οι περισσότεροι, τα πράγματα για την κυβέρνηση, και όχι μόνον, θα είναι πολύ δύσκολα. Αν, αντιστρόφως, οι περισσότεροι βγουν "κερδισμένοι" από την κρίση, ανάλογα θα είναι και τα κέρδη που θα πιστωθούν στην κυβέρνηση.
Πάντως από την έκβαση της αναμέτρησής της με τις προκλήσεις της απροσδιορίστου διάρκειας και τροπής μεταβατικής περιόδου που διανύουμε θα κριθεί και η διατηρησιμότητα της σημερινής της κυριαρχίας.
Στο μεσοδιάστημα ο πολιτικός ανταγωνισμός θα πλέει σε αχαρτογράφητα νερά με χαμηλή ορατότητα και αντίρροπα ρεύματα. Ο φόβος για το άγνωστο θα σχηματίζει τα μεν. Η ελπίδα για το αύριο θα σχηματίζει τα δε. Στη διαχείρισή τους θα βρίσκεται το κλειδί των εξελίξεων. Εκτός εάν οι γεωπολιτικοί και γεωοικονομικοί κίνδυνοι που σοβούν στην περιοχή μας αποδειχθούν σοβαρότεροι.
Ακολούθησε την Ημερησία στο Google News!
