Πριν ξεκινήσει κανείς λεπτομερή ανάλυση για τους στόχους, τη φιλοσοφία, το μίγμα των παρεμβάσεων του ΕΣΑΑ, είναι σκόπιμο να συζητηθούν τα πέντε βασικά διακυβεύματα στα οποία αυτό καλείται να ανταποκριθεί, για να γίνει εμφανές στις πραγματικές του διαστάσεις το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα δράσει. Έτσι μόνο θα μπορέσει να κριθεί αν είναι επαρκές.
1. Το βάθος του προβλήματος
Το ΕΣΑΑ δεν έχει να επιφέρει απλώς ανάκαμψη από τις συνέπειες της πανδημίας. Καλείται να βάλει σε μόνιμη, μακροπρόθεσμη, αναπτυξιακή τροχιά μια χώρα της οποίας το ΑΕΠ έχει γυρίσει το 2020 (168 δις) στο επίπεδο του 2003 (173 δις), όπου στην τελευταία δεκαετία αυτό μειώθηκε 23% (ενώ αυξήθηκε σε Βουλγαρία, Β. Μακεδονία, Κωνσταντινούπολη, Βουκουρέστι από 50 έως 98%), της οποίας το κατά κεφαλήν ΑΕΠ από 89% του μέσου όρου της ΕΕ μειώθηκε σε 55% (ενώ αυξήθηκε σε Τσεχία από 59 σε 67, Λετονία από 37 σε 51, Πολωνία από 34 σε 44, Λιθουανία από 35 σε 56). Καλείται δηλαδή να καταστήσει ανταγωνιστική μια χώρα όπου οι εξαγωγές αγαθών δεκαετίας ήταν μόνο 14% του ΑΕΠ και οι εισαγωγές 25% και όπου τα 2/3 του εμπορικού ελλείμματος καλυπτόταν από τον τουρισμό.
2. Η μακρόχρονη επενδυτική πενία
Η αναπτυξιακή υστέρηση έρχεται σαν επακόλουθο της επενδυτικής πενίας. Για μια δεκαετία επενδύσαμε (ΑΣΠΚ) 12% του ΑΕΠ, όταν η ΕΕ επένδυσε 20, η Πορτογαλία 17, η Βουλγαρία 20, η Ρουμανία 24, η Τουρκία 28. Με βάση υπολογισμού τη δική μας ένταση επένδυσης του 2010, έχουμε ένα σωρευτικό έλλειμμα επενδύσεων 72 δις. Σε σύγκριση με τη μέση ευρωπαϊκή της δεκαετίας, 147 δις. Την εσωτερική υστέρηση δεν την υποκατέστησαν οι ξένες άμεσες επενδύσεις: προσελκύσαμε μόνο 21 δις και κατά κύριο λόγο σε τράπεζες (23% του συνόλου), ηλεκτρισμό / φυσικό αέριο / μεταφορές / αγωγούς / αποθήκες (22%) και μόνο 7% στη μεταποίηση, από την οποία πάντα περιμένουμε ανταγωνιστικότητα, καινοτομία, ποιοτική απασχόληση.
3. Η αδήριτη παραγωγική αναδιάρθρωση
Το ΕΣΑΑ δεν έχει τομεακή στόχευση. Η μακροπρόθεσμη ανάπτυξη όμως πρέπει να στηρίζεται σε μια σταθερή παραγωγική βάση και στην Ελλάδα η μεταποίηση παράγει μόνο περί το 10% της συνολικής ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας, ενώ από το σύνολο των ελληνικών επιχειρήσεων οι μεταποιητικές ήταν μόνο 7% το 2017. Το 2010-17 αυτές μειώθηκαν 24%, έχασαν 10% του κύκλου εργασιών τους και 15% της απασχόλησης τους και έχουν απομείνει πλέον μόνο 400 περίπου άξιες λόγου επιχειρήσεις (με πάνω από 100 απασχολούμενους) ενώ 50.000 πολύ μικρές εξακολουθούν να προσφέρουν 1/3 όλης της απασχόλησης. Η κλαδική διάρθρωση της μεταποίησης είναι ελλιπής, με τρεις τομείς να παράγουν τα 2/3 του συνολικού κύκλου εργασιών (πετρέλαιο-άνθρακας-χημικά, τρόφιμα-ποτά, μέταλλα) ενώ η άλλοτε κραταιά κλωστοϋφαντουργία-ένδυση 3%. Η ανεπαρκής και ελάχιστα διαφοροποιημένη παραγωγική βάση συνέβαλαν στην πτώση της συνολικής παραγωγικότητας στη χώρα από 99% του μ.ο. της ΕΕ το 2008 σε 73% το 2019, όταν αυτή αυξήθηκε σε Ρουμανία από 52 σε 73, Πολωνία από 63 σε 77, Τσεχία από 79 σε 85.
4. Οι επίμονες περιφερειακές ανισότητες
Ανάκαμψη μπορεί να επέλθει και χωρίς μέριμνα για τις συνέπειες των εμβληματικών επενδύσεων ή των οριζόντιων μεταρρυθμίσεων σε περιοχές όπου δύσκολα μπορούν να αποδώσουν οι δευτερογενείς μηχανισμοί αύξησης απασχόλησης και εισοδήματος. Για τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη όμως αυτό δεν είναι ούτε αρκετό ούτε σίγουρο, και χωρίς χωρική στόχευση οι περιφερειακές ανισότητες κινδυνεύουν να ενταθούν. Σήμερα, τρία εκατομμύρια Έλληνες ζουν σε αγροτικές απομακρυσμένες περιοχές, 10 Περιφέρειες έχουν κ.κ. ΑΕΠ κάτω από το ½ του μέσου ευρωπαϊκού και 9 έχουν κάτω από τα 2/3 της Αττικής, στην οποία και συγκεντρώνεται 47% του ΑΕΠ της χώρας. Οι ανισότητες είναι μακρόχρονες και επίμονες: ήδη επί 30 χρόνια ΠΡΙΝ από την κρίση, 9 από τους 50 νομούς της χώρας έχασαν σταδιακά 25-45% του κ.κ. ΑΕΠ τους ως προς την Αττική και 16 έχασαν 10-25%. Ηδη επί 40 χρόνια πριν την κρίση, σε 26 από τους 50 νομούς η ανεργία αυξήθηκε σταδιακά 20-100% σε σύγκριση με την Αττική. Το ΕΣΑΑ (όπως και η Εκθεση Πισσαρίδη) είναι εξαιρετικά φειδωλό ως προς τη χωρική διάσταση. Προφανώς παραπέμπει στο νέο ΕΣΠΑ αλλά αυτό δεν φτάνει: η μέθοδος «εθνική μεγέθυνση πρώτα – περιφερειακά αντισταθμίσματα μετά» έχει αποτύχει και υπό την κεϋνσιανή και υπό τη φιλελεύθερη εκδοχή της.
5. Το στοίχημα της μόχλευσης και ο λαβύρινθος της υλοποίησης
Τα 32 δισ. δημόσιων/δανειακών πόρων του ΕΣΑΑ μαζί με το νέο ΕΣΠΑ (26 δισ.) αντιστοιχούν σε 80% περίπου της μετριοπαθούς εκτίμησης για «απώλεια» επενδύσεων της τελευταίας δεκαετίας και σε 60% της κλασικής εκτίμησης της McKinsey για αναγκαίες επενδύσεις στην Ελλάδα. Επομένως, το μεγάλο στοίχημα είναι η μόχλευση ιδιωτικών πόρων: 25 δις για το ΕΣΑΑ μόνο αντιστοιχούν σε 30% περίπου των επενδύσεων της προηγούμενης πενταετίας (πλην οικοδομών, αγροτικών και «άλλων»). Θα βρεθούν και πώς; Πόσο «ελκυστικότερο» θα είναι το ΕΣΑΑ από άλλες «ευκαιρίες»; Και, τελικά, πώς και ποιος θα καθοδηγήσει ποιον μέσα στο λαβύρινθο της ταυτόχρονης διαχείρισης και υλοποίησης του ΕΣΑΑ με τα 14 Υπουργεία, του ΕΣΠΑ των 19 Επιχειρησιακών Προγραμμάτων, του ΕΠΑ, της ΕΕΣΥΠ, των ΣΔΙΤ, του InvestEU, του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου Αγροτικής Ανάπτυξης, και θα εξασφαλίσει συμπληρωματικότητα, συνέργιες, θετικές αναπτυξιακές επιπτώσεις, με τις αδυναμίες μας γνωστές, με τις γραφειοκρατικές δυσκαμψίες της ΕΕ πανταχού παρούσες και με την απειλή της επανόδου στη δημοσιονομική σταθερότητα μόλις περάσει η πανδημία;
Χωρίς καμιά αντιπολιτευτική ή συμπολιτευτική προκατάληψη, τιτάνιο έργο.
Ακολούθησε την Ημερησία στο Google News!
