Η συμπλήρωση τριών ετών από την έναρξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων της Ρωσίας στην Ουκρανία βρίσκει τον πλανήτη εντελώς διαφορετικό σε σχέση με τον Φεβρουάριο του 2022. Ο μεγάλος πόλεμος στην ανατολική Ευρώπη επιτάχυνε την αναδιάταξη των εφοδιαστικών αλυσίδων (που είχε ξεκινήσει ήδη επί covid19), ενέτεινε τις τάσεις απο-παγκοσμιοποίησης (αντιστροφής της παγκοσμιοποίησης) και διαμοιρασμού του πλανήτη σε αντιπαρατιθέμενα οικονομικά και γεωπολιτικά μπλοκ, συντάραξε την Ευρώπη και τις αναδυόμενες οικονομίες με την ενεργειακή κρίση και την κρίση των σιτηρών, αντίστοιχα.
Τρία χρόνια μετά, οι πολιτικές του νέου Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ μοιάζουν να «κουμπώνουν» με ακρίβεια στον νέο κόσμο που γεννήθηκε στα χαρακώματα του Ντονμπάς και των άλλων εμπόλεμων περιοχών της Ουκρανίας: Δασμοί, εθνικός προστατευτισμός και επίδειξη ισχύος.
→ Διαβάστε επίσης: Ουκρανία - 3 χρόνια πόλεμος: Η Ευρώπη σε ενεργειακή δίνη - Θα επιστρέψει το ρωσικό αέριο; Τι λέει ο καθηγητής Κ. Ανδριοσόπουλος στην «Η»
Τις βασικότερες εξελίξεις των 36 μηνών που άλλαξαν τον κόσμο συμπυκνώνει, μιλώντας στην «Η», ο Παναγιώτης Ε. Περάκης, Ομότιμος Καθηγητής στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ολόκληρη η συνέντευξη
- Κοιτώντας πίσω τρία χρόνια μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, ποιες θεωρείτε ότι ήταν οι σημαντικότερες επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία;
Ο πόλεμος έχει γεωστρατηγικές επιδράσεις. Με την έννοια αυτή, η εξέλιξή του πυροδοτεί την αβεβαιότητα, που αποτελεί αρνητικό παράγοντα για την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη, δημιουργώντας παράλληλα νέες συνθήκες για την εξέλιξή της. Σίγουρα έχει αρνητικές επιπτώσεις στη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης, η οποία είχε δεχτεί αρνητικές πιέσεις ήδη από τη δεκαετία του 2000 (τρομοκρατία κ.τ.λ.). Ο COVID επίσης συντέλεσε σημαντικά στη διακοπή της λειτουργίας των εφοδιαστικών αλυσίδων, και το «άνοιγμα» των οικονομιών έφερε το πληθωριστικό επεισόδιο.
Ο πόλεμος έπληξε κυρίως τα σιτηρά και την ενέργεια, επιδρώντας στις τιμές και διατηρώντας τις σε υψηλά επίπεδα. Επίσης, ασκεί αρνητικές πιέσεις στη Ρωσική οικονομία (πληθωρισμός), και οι δυτικές κυρώσεις συσκοτίζουν την μελλοντική προοπτική της. Η στρατικοποίηση της αναβάλλει την εμφάνιση των αρνητικών γεγονότων. Γενικότερα, η στρατικοποίηση των οικονομιών σε Δύση και Ανατολή συνδέεται με μείωση της ευημερίας των πολιτών τους, σε μία περίοδο όπου η οικονομία χρειάζεται περισσότερες κοινωνικές δαπάνες για την αντιμετώπιση της γήρανσης του πληθυσμού της.
Όμως, ο proxy (Δύσης – Ανατολής) Ουκρανικός πόλεμος έχει και μία αναπάντεχη θετική επίδραση στη διαδικασία της Ευρωπαϊκής ενοποίησης. Συνήθως, εθνικές οντότητες κινούνται προς την κατεύθυνση της ενοποίησης σε μεγαλύτερες υπερεθνικές οντότητες υπό την πίεση εμπλοκής τους σε πολεμικές συρράξεις (ΗΠΑ, ένας εμφύλιος, δύο πόλεμοι κ.τ.λ.). Ευτυχώς για την Ευρώπη, τουλάχιστον μέχρι στιγμής, δεν υπάρχει άμεση εμπλοκή. Όμως, η γεωστρατηγική αβεβαιότητα έχει πυροδοτήσει διαδικασίες που οδηγούν σε ένα κοινό μέλλον. Βεβαίως, υπάρχει έμμεση εμπλοκή με σημαντική οικονομική αιμορραγία.
- Η λεγόμενη «απο-παγκοσμιοποίηση» αποτελεί, κατά τη γνώμη σας, ένα φαινόμενο που βρίσκεται σε εξέλιξη; Αλληλεπιδρά με τους δασμούς του Τραμπ;
Στις διαδικασίες αυτές συντελεί βέβαια και η άνοδος του Trump στην εξουσία, που είναι ένα κρίσιμο γεγονός στην άλλη μεριά του Ατλαντικού. Η Ευρώπη αντιμετωπίζει ένα παρατεταμένο cold war με τη Ρωσία υπό συνθήκες υποστήριξης από τις ΗΠΑ. Η απειλή των δασμών και η αναθεώρηση της οπτικής τους για τις εξωτερικές σχέσεις των ΗΠΑ, που δεν σταματούν στην Ευρώπη, ενεργοποιεί την αποπαγκοσμιοποίηση, υλοποιώντας παγκόσμιους οικονομικούς και πολιτικούς φραγμούς. Οι διαδικασίες αυτές οδηγούν στην αναδιοργάνωση του παγκόσμιου status-quo. Εδώ πλέον η Κίνα αναδεικνύεται μία ισχυρή σταθεροποιητική δύναμη.
- Στον απόηχο του πολέμου (αλλά και της πανδημίας), πολλές πολυεθνικές επιχειρήσεις ξεκίνησαν μια διαδικασία σμίκρυνσης των εφοδιαστικών τους αλυσίδων. Είναι ένα φαινόμενο που βρίσκεται σε εξέλιξη; Ποιες χώρες ωφελούνται και ποιες πλήττονται;
Μία από τις σοβαρές επιπτώσεις των παραπάνω εξελίξεων είναι η διαδικασία παραγωγικής επανεγκατάστασης που έχουν ξεκινήσει οι μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις, κυρίως μειώνοντας την έκθεσή τους στην Κίνα, στη Ρωσία κ.τ.λ., προς όφελος της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Σ’ αυτό συντελεί και η επιθετική πολιτική προσέλκυσής τους, ιδίως από τις ΗΠΑ (κίνητρα – δασμοί). Ήδη, οι ΗΠΑ είναι ο μεγαλύτερος αποδέκτης ξένων άμεσων επενδύσεων στον κόσμο. Η τάση αυτή θα ενισχυθεί περαιτέρω με τη δασμολογική πολιτική του Trump, παρόλο που είχε ξεκινήσει ήδη με τον Biden (Inflation Reduction Act 2022).
Θα επιτύχει η πρόθεση του Trump να ξανανοίξει την αγορά της Ρωσίας στις δυτικές επιχειρήσεις, επανεκκινώντας την παγκοσμιοποίηση; Είναι πολύ νωρίς για παρόμοιες προβλέψεις. Το χάσμα (γεωστρατηγικό, πολιτικό) που υπάρχει μεταξύ Ανατολής και Δύσης είναι πολύ μεγάλο για να ελπίζει κάποιος ότι, για οποιονδήποτε λόγο, εύκολα θα αντιστραφούν οι τάσεις που έχουν δημιουργηθεί.
- Ποιες είναι οι βασικότερες επιπτώσεις του πολέμου στο διεθνές σύστημα;
Θεωρητικά (game theory implications), ο μεταπολεμικός πολυπολικός κόσμος που πλέον ζούμε είναι περισσότερο ασφαλής, αφού αρκετές μικρότερες ισχυρές δυνάμεις συνεργάζονται ή αντιπαλεύουν, χωρίς να επιτρέπουν σε κάποια από αυτές να επιβάλει τη μονομερή άποψή της στον πλανήτη, που πολλές φορές ήταν και επώδυνη (συνεχείς περιφερειακές ρήξεις). Για να λειτουργήσει όμως ο κόσμος μας έτσι, θα έπρεπε να αναδιαταχθεί το παγκόσμιο σύστημα συνεργασίας και να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες.
Σήμερα, η παγκόσμια συνεργασία συνδέεται με τις μεταπολεμικές δομές (Ηνωμένα Έθνη, Παγκόσμια Τράπεζα, IMF, WTO κ.τ.λ.), που δεν λαμβάνουν υπόψη τους τη νέα πραγματικότητα, και η αποτελεσματικότητά της έχει απενεργοποιηθεί. Αυτό το μεταβατικό στάδιο είναι εξαιρετικά επίφοβο, διότι μόνο η πολιτική ισχύος παράγει αποτελέσματα, και συνεπώς, με την άνοδο της αβεβαιότητας, η έλλειψη αποτελεσματικών δομών συνεργασίας αδυνατεί να παράξει σταθερά ή ακόμα και οποιαδήποτε αποτελέσματα. Είναι, π.χ., εμφανές ότι το Ουκρανικό δεν μπορεί να λυθεί με απευθείας διαπραγματεύσεις ΗΠΑ και Ρωσίας, ενώ αντίθετα, μία πολύ ευρύτερη διαδικασία διαμεσολάβησης θα ήταν αποτελεσματικότερη.
Ακολούθησε την Ημερησία στο Google News!
