Τρία χρόνια συμπληρώνονται τη Δευτέρα από τα ξημερώματα της Πέμπτης 24 Μαρτίου 2022, όταν με πυραυλικές επιθέσεις, αεροπορικούς βομβαρδισμούς και χερσαία εισβολή ρωσικών στρατευμάτων στο ουκρανικό έδαφος, ξεκίνησε ο πόλεμος της Μόσχας εναντίον του Κιέβου.
Ένας πόλεμος ο οποίος, στους 36 μήνες που μεσολάβησαν, πέραν του ανυπολόγιστου πόνου και των δεκάδων χιλιάδων απωλειών νέων ανθρώπων στα μέτωπα, συντάραξε την παγκόσμια οικονομία επηρεάζοντας την καθημερινότητα εκατομμυρίων ανθρώπων.
Το σοκ για την Ευρώπη
Με την εισβολή στην Ουκρανία να βρίσκει την Ευρώπη ενεργειακά εξαρτημένη από το φθηνό φυσικό αέριο της Gazprom, η γηραιά ήπειρος κλήθηκε μέσα σε λίγες εβδομάδες να διαχειριστεί τον απότομο «απογαλακτισμό» από τους ρωσικούς υδρογονάνθρακες, σε μια διαδικασία που εκτόξευσε τις τιμές του αερίου και συνακόλουθα του ηλεκτρικού ρεύματος, πυροδοτώντας την ενεργειακή κρίση του 2022.
Τρία χρόνια μετά, η κατάσταση στον ενεργειακό τομέα της Ευρώπης έχει μεν εξομαλυνθεί σε σχέση με τους πρώτους μήνες του πολέμου, όμως οι τιμές του αερίου και του ηλεκτρισμού ουδέποτε επέστρεψαν στα προπολεμικά επίπεδα. Τουναντίον, η γηραιά ήπειρος βρίσκεται και πάλι αντιμέτωπη με ένα νέο ράλι των τιμών, που δοκιμάζει νοικοκυριά, επιχειρήσεις και κρατικούς προϋπολογισμούς.
Ποιες είναι οι κυριότερες ανατροπές που επήλθαν στο ενεργειακό τοπίο τους 36 αυτούς μήνες που άλλαξαν τον κόσμο; Πώς επηρεάστηκε η ευρωπαϊκή οικονομία, ποιες ήταν οι επιπτώσεις στην Ελλάδα και τι μέλλει γενέσθαι σε περίπτωση επίτευξης συμφωνίας για κάποιας μορφής διευθέτηση της σύρραξης στη μεγάλη χώρα της ανατολικής Ευρώπης;
Η «Η» αναζήτησε απαντήσεις από τον δρ Κώστα Ανδριοσόπουλο, διευθυντή του HELLENiQ ENERGY Center for Sustainability and Energy και καθηγητή Χρηματοοικονομικών και Ενεργειακής Οικονομίας στο Alba Graduate Business School, διευθύνοντα σύμβουλο στην Akuo Energy Greece, προέδρου της Επιτροπής Ενέργειας στο Ελληνοαμερικανικό Εμπορικό Επιμελητήριο και μέλους του ΔΣ του ΗΑΕΕ.
Ολόκληρη η συνέντευξη
- Ο πόλεμος στην Ουκρανία οδήγησε σε δραστική αναδιάταξη του ενεργειακού τοπίου στην Ευρώπη. Αν κάνατε μια αναδρομή στην τριετία, ποιοι υπήρξαν κατά τη γνώμη σας οι σημαντικότεροι κόμβοι;
Αναμφίβολα, το σοκ ήταν τεράστιο για το ενεργειακό σύστημα της Ευρώπης το 2022, καθώς το ρωσικό αέριο κάλυπτε το μεγαλύτερο μέρος των εισαγωγών της ηπείρου. Η απώλειά του σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα οδήγησε μοιραία σε εκτίναξη των τιμών, οι οποίες κορυφώθηκαν τον Ιούλιο-Αύγουστο εκείνης της χρονιάς σε πάνω από 200 ευρώ/MWh.
Παράλληλα, η ανατίναξη των αγωγών Nord Stream είχε τη δική της σημασία, αφού το παγκόσμιο ενεργειακό σύστημα μπήκε σε μια εντελώς νέα φάση με αυξημένους κινδύνους για τις υποδομές, που δεν υπήρχαν πριν και συνεχίζονται αμείωτοι.
Πάντως, θα πρέπει να σταθούμε και στην αντίδραση της Ε.Ε., η οποία έλαβε ορισμένα πολύ επιτυχημένα μέτρα για να μετριάσει τις επιπτώσεις. Αντίστοιχα, τα κράτη-μέλη υλοποίησαν σε χρόνο-ρεκόρ νέα τερματικά LNG, που επιτρέπουν τον εφοδιασμό από εναλλακτικές πηγές.
Επίσης, οι στόχοι αναπλήρωσης των αποθηκών αερίου της ηπείρου εξασφάλισαν την επάρκεια τους χειμώνες που ακολούθησαν, αν και επέτρεψαν σε ένα βαθμό κερδοσκοπικά παιχνίδια με την τιμή. Αυτός είναι ο λόγος που σήμερα στις Βρυξέλλες συζητείται η χαλάρωση των συγκεκριμένων απαιτήσεων, ώστε να μην χειραγωγείται τόσο εύκολα η αγορά.
- Μετά την έναρξη του πολέμου, η Ευρώπη αναγκάστηκε να απεξαρτηθεί βίαια από το ρωσικό αέριο. Πώς και σε ποιον βαθμό επηρέασε η απεξάρτηση αυτή την ευρωπαϊκή οικονομία;
Είναι γεγονός ότι οι τιμές φυσικού αερίου και ηλεκτρισμού βρίσκονται σήμερα σε υψηλότερα επίπεδα σε σχέση με τα χρόνια πριν την ενεργειακή κρίση και την πανδημία. Επιπλέον, σε όρους ανταγωνιστικότητας, η Ευρώπη πληρώνει πολύ περισσότερο για την ενέργεια σε σύγκριση με οικονομίες όπως των ΗΠΑ και της Κίνας.
Κατά τη διάρκεια της κρίσης, όλες οι αναλύσεις διεθνών οργανισμών και φορέων έδειξαν άμεσο συσχετισμό ανάμεσα στο ενεργειακό κόστος και τον πληθωρισμό, άρα είναι προφανείς οι συνέπειες για το σύνολο της ευρωπαϊκής οικονομίας.
Την τελευταία τριετία είδαμε ένα κύμα αποβιομηχάνισης στην Ευρώπη, καθώς αρκετές βιομηχανίες δεν μπόρεσαν να αντέξουν το βάρος του ενεργειακού κόστους και υπέκυψαν στο διεθνή ανταγωνισμό.
Το βάρος υπήρξε μεγάλο και για τους υπόλοιπους καταναλωτές, δηλαδή τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Οι κυβερνήσεις αντέδρασαν προσφέροντας επιδοτήσεις, που συνεχίζονται ακόμα και σήμερα, αλλά ζητούμενο είναι να προχωρήσουν δομικά μέτρα για τη μόνιμη εξομάλυνση του κόστους.
- Πόσο βιώσιμη είναι η μετατόπιση της Ευρώπης προς το, αμερικανικό κυρίως, LNG; Μπορεί μακροπρόθεσμα να αποτελέσει εναλλακτική λύση για τη γηραιά ήπειρο;
Μέσα στα επόμενα χρόνια έχουν δρομολογηθεί τεράστια νέα έργα παραγωγής LNG, με αιχμή τις ΗΠΑ. Το μεγάλο αυτό κύμα θα αρχίσει να γίνεται αισθητό στην παγκόσμια αγορά από το β' εξάμηνο του 2025 και αναμένεται να πιέσει τις τιμές προς τα κάτω.
Κατ' επέκταση, οι ΗΠΑ και οι υπόλοιποι παραγωγοί μπορούν να αντισταθμίσουν πλήρως το χαμένο ρωσικό αέριο, ενώ η Ευρώπη διαθέτει πλέον τις υποδομές για να υποδεχτεί LNG ακόμα και σε περιοχές που προηγουμένως δεν υπήρχε πρόσβαση.
Θα πρέπει να προσθέσουμε ότι οι πωλήσεις LNG γίνονται με βάση μακροπρόθεσμα συμβόλαια, τα οποία εξασφαλίζουν ορατότητα και σιγουριά στους αγοραστές. Να θυμίσουμε, επίσης, τη ρητή δέσμευση που έδωσε ο νέος πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ προς τους Ευρωπαίους ότι θα τηρηθούν οι υποσχέσεις για επαρκή εφοδιασμό με το εν λόγω καύσιμο.
Σε κάθε περίπτωση, η Ευρώπη θα κινηθεί προσεκτικά ώστε να μην ανταλλάξει τη μια εξάρτηση με μια άλλη. Οι εισαγωγές από τις ΗΠΑ θα παίξουν σημαντικό ρόλο, όμως υπάρχουν αρκετοί άλλοι προμηθευτές, όπως το Κατάρ, η Νορβηγία και το Αζερμπαϊτζάν, που προσφέρουν ευελιξία και ασφάλεια.
Πιθανώς μέσα στα επόμενα χρόνια να προστεθεί στις διαθέσιμες λύσεις και η Ανατολική Μεσόγειος, μέσω των ερευνών υδρογονανθράκων που προχωρούν στην Κύπρο και την Ελλάδα.
- Πώς επηρεάζει η σύγκρουση στην Ουκρανία την αγορά ηλεκτρισμού στην Ευρώπη, ιδίως στην περιοχή μας;
Από τα μέσα του 2024 προέκυψε ένα ενεργειακό «σιδηρούν παραπέτασμα» ανάμεσα στη Δυτική και την Ανατολική Ευρώπη. Το τείχος αυτό είναι απότοκο της καθυστερημένης ανάπτυξης των διασυνδέσεων ηλεκτρισμού όλα τα προηγούμενα χρόνια στην περιοχή.
Όπως είναι φυσικό, δεν γίνεται να υλοποιηθούν οι απαραίτητες υποδομές άμεσα ώστε να δώσουν λύση, διότι μιλάμε για έργα που χρειάζονται αρκετά χρόνια. Αυτός είναι ο λόγος που τα κράτη της ΝΑ Ευρώπης, όπως η Ελλάδα, έχουν ζητήσει από την Κομισιόν την εφαρμογή μέτρων που θα τα προστατεύσουν από υπέρογκες αυξήσεις στις τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος στο μεσοδιάστημα.
Για την κατάσταση δεν ευθύνεται τόσο η ίδια η Ουκρανία, καθώς οι ποσότητες ηλεκτρικού ρεύματος που εισάγει έχουν μεν αυξηθεί, αλλά δεν αποτελούν τόσο μεγάλο πρόβλημα. Πρόκειται για ένα πολυσύνθετο ζήτημα που έχει να κάνει επίσης με το μετασχηματισμό της παραγωγής στην ευρύτερη περιοχή, τις περιορισμένες διασυνδέσεις, την απουσία αποθήκευσης και την κατάσταση σε μεγάλα κράτη, όπως η Γερμανία.
Στόχος της ελληνικής κυβέρνησης είναι μέσα στο β' εξάμηνο του φετινού έτους να υπάρξει ευρωπαϊκή παρέμβαση ως αποτέλεσμα του διαλόγου των χωρών της περιοχής με την Κομισιόν, που ξεκίνησε πέρυσι.
- Τι μέλλει γενέσθαι στο ενεργειακό πεδίο σε περίπτωση ειρήνευσης ή «παγώματος» της σύγκρουσης στην Ουκρανία;
Με βάση τα όσα είδαμε πρόσφατα, το ενεργειακό τέθηκε ήδη στις απευθείας συνομιλίες ΗΠΑ-Ρωσίας. Κατ’ επέκταση, θέματα όπως η επανεκκίνηση των ρωσικών προμηθειών αερίου αναμένεται να τεθούν στη διαπραγμάτευση που θα ακολουθήσει.
Επίσης, είναι γεγονός ότι μερίδα του ευρωπαϊκού επιχειρηματικού και πολιτικού κόσμου βλέπει με καλό μάτι την επιστροφή του ρωσικού αερίου. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε, όμως, δύο πράγματα: Πρώτον, ότι σημαντικό μέρος των ποσοτήτων αυτών δεν είναι πλέον απαραίτητες για την Ευρώπη ως αποτέλεσμα των πράσινων πολιτικών για ενίσχυση των ΑΠΕ και της εξοικονόμησης, που μείωσαν μόνιμα τη ζήτηση.
Δεύτερον, οι ΗΠΑ έχουν τις δικές τους στοχεύσεις και μια από αυτές είναι να πωλούν μεγάλες ποσότητες LNG στην Ευρώπη, άρα ίσως θα πρέπει να κρατάμε μικρό καλάθι στο συγκεκριμένο θέμα.
Με βάση τα παραπάνω, είναι πολύ νωρίς ακόμα για να μιλήσουμε για μια επιστροφή του ρωσικού αερίου. Το πιο εύκολο σενάριο θα ήταν να επαναληφθούν οι εξαγωγές μέσω της Ουκρανίας, που αντιστοιχούν σε περίπου 5% της ευρωπαϊκής ζήτησης. Όμως, μια πλήρης επαναφορά θα ήταν πολύ δυσκολότερη.
- Σε πολλές περιπτώσεις, τα διαδοχικά πακέτα κυρώσεων κατά της Ρωσίας στόχευσαν τον ενεργειακό της τομέα. Απέδωσαν οι κυρώσεις αυτές;
Στον τομέα του πετρελαίου, το αποτέλεσμα των κυρώσεων υπήρξε ανάμεικτο. Η Ρωσία μπόρεσε να ανακατευθύνει τις εξαγωγές της σε σημαντικό βαθμό, διότι η αγορά πετρελαίου είναι μια πραγματικά παγκόσμια αγορά.
Δεν ισχύει το ίδιο στην περίπτωση του φυσικού αερίου, όπου οι κυρώσεις είχαν σαφές αποτέλεσμα. Οι χαμένες ρωσικές ποσότητες που εισήγαγε η Ευρώπη μέσω αγωγών ανακατευθύνθηκαν εν μέρει μόνο προς την Ασία. Ο λόγος είναι ότι χρειάζονται εκτενείς υποδομές και ζήτηση από νέους πελάτες προκειμένου να προχωρήσει πλήρως η αντικατάσταση.
Ως αποτέλεσμα, τα οικονομικά της Gazprom δέχτηκαν έντονο πλήγμα. Η Ρωσία κατάφερε να ανακτήσει ένα μέρος των χαμένων εξαγωγών χρησιμοποιώντας το LNG, αν και με μικρότερη κερδοφορία για την ίδια.
Από την πλευρά της, η Ε.Ε. έχει προαναγγείλει κυρώσεις κατά του ρωσικού LNG με στόχο να μπει τέλος σε όλο το ρωσικό αέριο ως το 2027.
- Θα δούμε σταδιακή άρση των κυρώσεων σε βάρος της Ρωσίας (και του ενεργειακού της τομέα) σε περίπτωση ειρήνευσης ή «παγώματος» της σύγκρουσης στην Ουκρανία;
Οι πολιτικές εξελίξεις είναι που θα καθορίσουν τις μελλοντικές ενεργειακές σχέσεις Ευρώπης-Ρωσίας. Εκεί εντάσσονται τόσο οι συνομιλίες για το ουκρανικό, όσο και τα αποτελέσματα των εθνικών εκλογών σε χώρες όπως η Γερμανία, αλλά και τα επιμέρους συμφέροντα του κάθε κράτους-μέλους.
Πάντως, είναι βέβαιο ότι πλέον υπάρχει ένα μόνιμο ρήγμα στην εμπιστοσύνη των Ευρωπαίων, που δεν θεωρούν τη Ρωσία αξιόπιστο εταίρο όπως στο παρελθόν.
Ακόμα και στο αμιγώς εμπορικό σκέλος, οι Ευρωπαίοι έχουν συνάψει τα τελευταία χρόνια πολυετή συμβόλαια προμήθειας με εναλλακτικούς παραγωγούς, που περιορίζουν την ανάγκη για επανάληψη των εισαγωγών από τη Ρωσία.
Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε, επίσης, ότι η Κομισιόν της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έχει δείξει πως θα διατηρήσει τη σκληρή στάση της απέναντι στη Μόσχα.
Εν ολίγοις, η όποια επούλωση των πληγών που θα αφήσει πίσω του ο πόλεμος στις διμερείς σχέσεις, μάλλον θα κρατήσει πολλά χρόνια και αυτό επηρεάζει και τα ενεργειακά.
Ακολούθησε την Ημερησία στο Google News!
