Στην κορυφή της λίστας με τις πιο τουριστικοποιημένες περιοχές της Ευρώπης συγκαταλέγονται δύο ελληνικές περιφέρειες. Πρόκειται για το Νότιο Αιγαίο και τα Ιόνια Νησιά, περιοχές στις οποίες το 2022 το 25% και 30% του πληθυσμού, αντίστοιχα, απασχολούταν στον τουρισμό - με το Νότιο Αιγαίο να υποδέχεται τη χρονιά εκείνη περισσότερους από 20 επισκέπτες ανά κάτοικο και να διαθέτει σχεδόν μία κλίνη ανά κάτοικο.
Αυτό προκύπτει από έρευνα του Εργαστηρίου για τη Γεωγραφία της Εργασίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, που τιτλοφορείται «η εντεινόμενη τουριστικοποίηση των Ελληνικών περιφερειών μέσα στο ευρύτερο ευρωπαϊκό πλαίσιο». Στο πλαίσιο της έρευνας μάλιστα η ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Αιγαίου ανέπτυξε έναν νέο Σύνθετο Δείκτη Τουριστικοποίησης, ο οποίος λαμβάνει υπόψη τόσο την προσφορά όσο και τη ζήτηση στον τουριστικό τομέα, καθώς και την οικονομική εξάρτηση των περιφερειών από τον τουρισμό.
Όπως προέκυψε, πέραν από το Νότιο Αιγαίο και τα Ιόνια Νησιά, που βρίσκονται στην κορυφή της Ευρώπης, σημαντική αύξηση του δείκτη τουριστικοποίησης καταγράφουν και άλλες ελληνικές περιφέρειες, όπως η Κρήτη, το Βόρειο Αιγαίο και η Πελοπόννησος, γεγονός που υποδεικνύει ότι η τουριστικοποίηση διαχέεται σε ολοένα και περισσότερες περιοχές της χώρας. Σημειώνεται δε ότι αντίστοιχα φαινόμενα παρατηρούνται και σε άλλες περιοχές της Ευρώπης, όπως στις Άλπεις (Ιταλία, Αυστρία) και σε μεγάλες μητροπόλεις (Βρυξέλλες, Βιέννη, Βερολίνο, Πράγα). Ωστόσο το νοτιοευρωπαϊκό μοντέλο τουρισμού «ήλιος-θάλασσα-άμμος» παραμένει κυρίαρχο.
Οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις
Όπως τονίζουν οι ερευνητές του Πανεπιστημίου Αιγαίου, παρά τα βραχυπρόθεσμα οικονομικά οφέλη, η ανεξέλεγκτη τουριστικοποίηση δημιουργεί σοβαρές προκλήσεις για τις τοπικές κοινωνίες, καθώς οι περιοχές με υψηλά επίπεδα εξάρτησης από τον τουρισμό τείνουν να αντιμετωπίζουν οικονομική στασιμότητα και εργασιακή ανασφάλεια. Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι στις τουριστικοποιημένες περιφέρειες της Ευρώπης είναι στατιστικά πιο πιθανό να καταγραφεί συρρίκνωση του ΑΕΠ, ειδικά σε περιόδους κρίσεων - κάτι που πράγματι συνέβη κατά την περίοδο της πανδημίας. Νωρίτερα άλλωστε, κατά την περίοδο 2009-2014, οι περιοχές που υπέστησαν τις μεγαλύτερες απώλειες ΑΕΠ δεν κατάφεραν να επανέλθουν πλήρως στην προ-κρίσης κατάσταση, καθώς βρέθηκαν «εγκλωβισμένες» στην τουριστική οικονομία.
Οι συνέπειες του «εγκλωβισμού» αυτού είναι πολλές και σοβαρές: Όπως τονίζεται στην έρευνα, στις περιοχές που εξαρτώνται κυρίαρχα από τον τουρισμό καταγράφονται υψηλά ποσοστά επισφαλών συνθηκών εργασίας, καθώς η τουριστική οικονομία χαρακτηρίζεται από υψηλά ποσοστά μερικής και προσωρινής απασχόλησης, εκτεταμένες υπερωρίες και ένα απορρυθμισμένο θεσμικό πλαίσιο που συχνά ευνοεί την εκμετάλλευση των εργαζομένων.
Εξάλλου, η μαζική τουριστική ανάπτυξη επιβαρύνει σοβαρά τις τοπικές υποδομές: Πολλά ελληνικά νησιά αντιμετωπίζουν ζητήματα υπερδόμησης, έλλειψης υδάτινων πόρων και διαχείρισης απορριμμάτων, γεγονός που απειλεί τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του κλάδου. Παρόμοια προβλήματα έχουν παρατηρηθεί και σε άλλους τουριστικούς προορισμούς της Ευρώπης, που έχουν ξεπεράσει τη φέρουσα ικανότητά τους.
Εξάρτηση και προοπτικές
Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, η Ελλάδα συγκαταλέγεται μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών με τη μεγαλύτερη εξάρτηση από τον τουρισμό. Το 2019, το άμεσο ποσοστό συνεισφοράς του τουρισμού στο ΑΕΠ της χώρας άγγιξε το 7,5%, ξεπερνώντας τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 5%.
Η εξάρτηση αυτή αποτελεί αποτέλεσμα μιας ευρύτερης ευρωπαϊκής τάσης τουριστικοποίησης, η οποία παρατηρείται ιδιαίτερα σε χώρες με χαμηλή βιομηχανική δραστηριότητα και ισχυρή κατασκευαστική ανάπτυξη προ κρίσης. Σε πολλές από αυτές τις χώρες, όπως η Ελλάδα, η Ισπανία και η Κύπρος, ο τουρισμός αξιοποιήθηκε ως μέσο οικονομικής αναδιάρθρωσης μετά την ύφεση, οδηγώντας σε ένα μοντέλο ανάπτυξης που εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από την τουριστική βιομηχανία.
Σε κάθε περίπτωση, η αυξανόμενη εξάρτηση της Ελλάδας από τον τουρισμό δημιουργεί την ανάγκη για έναν μακροπρόθεσμο στρατηγικό σχεδιασμό, που θα εστιάζει στη διαφοροποίηση και την ανθεκτικότητα της οικονομίας. Η έρευνα τονίζει ότι κρίσιμο ρόλο στο μέλλον του ελληνικού τουρισμού θα διαδραματίσουν οι εξής παράγοντες:
- Διαφοροποίηση της οικονομίας: Η ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού (αγροτουρισμός, πολιτιστικός τουρισμός, συνεδριακός τουρισμός) μπορεί να μειώσει την εξάρτηση από τον μαζικό τουρισμό και να δημιουργήσει νέες πηγές εισοδήματος.
- Επένδυση σε βιώσιμες υποδομές: Η βελτίωση των τοπικών υποδομών και η διαχείριση των φυσικών πόρων είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της τουριστικής δραστηριότητας χωρίς περιβαλλοντική επιβάρυνση.
- Ανθεκτικότητα: Η αύξηση των ακραίων θερμοκρασιών στη Μεσόγειο ενδέχεται να αλλάξει τις τουριστικές ροές, ευνοώντας προορισμούς στη Βόρεια Ευρώπη. Η Ελλάδα πρέπει να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες, προωθώντας ένα τουριστικό μοντέλο λιγότερο εξαρτημένο από τη θερινή περίοδο.
- Βελτίωση των συνθηκών εργασίας: Η διαμόρφωση ενός πιο σταθερού και ρυθμισμένου εργασιακού πλαισίου θα ενισχύσει τη βιωσιμότητα του κλάδου και θα βελτιώσει την ποιότητα ζωής των εργαζομένων.
Διαβάστε αναλυτικά την έρευνα στο επισυναπτόμενο PDF.
Ακολούθησε την Ημερησία στο Google News!
