Η φιλολογία περί «φρένου» στην πράσινη μετάβαση μετά τις πρόσφατες εκλογές στις ΗΠΑ είναι μάλλον βιαστική. Τούτο διότι η μετάβαση έχει γενικά συμφωνηθεί από όλα τα κράτη της Γης. Οι διαφορές μεταξύ των κρατών και τα «σκαμπανεβάσματα» αφορούν τον ρυθμό της πράσινης μετάβασης, δηλαδή το εάν πρέπει να γίνει γρήγορα, όπως επιθυμεί η Ευρωπαϊκή Ενωση (Ε.Ε.), ή αργά, όπως προτιμούν οι ΗΠΑ και η Κίνα.
Την ίδια στιγμή υφίσταται παραφιλολογία στον εσωτερικό δημόσιο διάλογο μέσω βιαστικών υποσχέσεων για φθηνή ενέργεια, υπό τον μανδύα «ενεργειακού πατριωτισμού». Ειδικότερα προβάλλονται ως προτάσεις ενεργειακού σχεδιασμού άλλοτε η επιστροφή στον εγχώριο λιγνίτη και άλλοτε η αδιάκοπη ανάπτυξη όλων των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ). Κάθε άποψη είναι πατριωτική στον βαθμό που είναι καλοπροαίρετη, και γι’ αυτό καλό θα ήταν να προστεθούν στον δημόσιο διάλογο οι γνωστές έννοιες του ορθολογισμού και του «μέτρου».
H εποχή του λιγνίτη έχει παρέλθει
H εποχή του λιγνίτη έχει παρέλθει όχι μόνο γιατί επιβαρύνεται με «τέλη ρύπων» αλλά και για τεχνικούς λόγους. Οι μονάδες αυτές δεν μπορούν να ακολουθήσουν τη μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ. Δεν είναι «ευέλικτες», δηλαδή δεν μπορούν να εκκινούν και να σβήνουν γρήγορα (όπως οι μονάδες φυσικού αερίου) ώστε να «συνυπάρχουν» με τις «ευμετάβλητες» ΑΠΕ και να εξισορροπούν καθημερινά το ηλεκτρικό σύστημα.
Αντίθετα με τις λιγνιτικές μονάδες, οι ΑΠΕ αναπτύσσονται κατά προτεραιότητα στην Ε.Ε. και στην Ελλάδα όχι μόνο για την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών, αλλά επειδή πλέον είναι φθηνές και αναγκαίες για τον περιορισμό της εξάρτησης από το ακριβό φυσικό αέριο, στις ώρες που λειτουργούν. Ο εσωτερικός διάλογος θα μπορούσε να περιλάβει περισσότερα οφέλη για την ελληνική κοινωνία από τις ΑΠΕ. Τέτοια είναι τα οφέλη της αύξησης της απασχόλησης, της αποκέντρωσης, της καινοτομίας και της εγχώριας προστιθέμενης αξίας. Αν και ακούγονται προφανή, η πραγματικότητα δείχνει αρκετές δυσκολίες. Για παράδειγμα, τα ελληνικά Εθνικά Σχέδια για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) δεν περιλαμβάνουν μηχανισμούς παρακολούθησης και συλλογής δεδομένων. Ειδικότερα, παρά τη συχνή αναθεώρηση των ΕΣΕΚ, δεν καταγράφεται η ετήσια εξαρτημένη εργασία ή αυτοαπασχόληση που συνδέεται με τις ΑΠΕ. Ομοίως δεν παρακολουθούνται η εφαρμογή των μέτρων πολιτικής, οι ενεργειακοί δείκτες και ο βαθμός ενημέρωσης-συμμετοχής των τοπικών κοινωνιών.
Από την άλλη, οι απογευματινές και βραδινές ώρες της αυξημένης ηλεκτρικής ζήτησης βρίσκουν μόνο τις μονάδες των αιολικών, υδροηλεκτρικών και τις μικρότερες βιομάζας/βιοαερίου «παρούσες», ώστε να συμμετάσχουν στη μείωση εξάρτησης από το φυσικό αέριο. Αντιθέτως, η παραγωγή των φωτοβολταϊκών σταθμών κορυφώνεται τα μεσημέρια, αλλά μηδενίζεται με τη δύση του ηλίου. Με αυτά τα τεχνικά δεδομένα εξελίσσεται η έκδοση αδειών και «προσφορών σύνδεσης» με το ηλεκτρικό σύστημα νέων φωτοβολταϊκών σταθμών και δη μεγάλων, εκτός «μέτρου»: Ηδη υλοποιούνται πρόωρα ακόμη και οι αναθεωρημένοι προς τα πάνω εθνικοί στόχοι του 2030 για τα φωτοβολταϊκά. Περαιτέρω έχουν αδειοδοτηθεί πλήρως οι εθνικοί στόχοι του 2040, ολοκληρώνεται σύντομα η αδειοδότηση των στόχων του 2050, ενώ οι εκκρεμείς αιτήσεις αφορούν πλέον τα έτη 2060-2070. Η δικαιολόγηση της αδιάκοπης αδειοδότησης γίνεται με νεολογισμούς περί «πρωταθλητισμού στις ΑΠΕ» και «μετατροπής της Ελλάδας σε πράσινο κόμβο».
Ενώ τέτοιοι νεολογισμοί είναι ευχάριστοι, οι παρενέργειες που θα αντιμετωπίσει η πολιτεία στο μέλλον μένουν «κάτω από το χαλί»: Η αδιάκοπη εγκατάσταση μεγάλης ισχύος φωτοβολταϊκών, καθ’ υπέρβασιν της ηλεκτρικής ζήτησης, ήδη οδηγεί σε σοβαρές περικοπές λειτουργίας σταθμών τις μεσημεριανές ώρες, που επιδεινώνονται κάθε χρόνο. Παρότι οι νέοι αδειοδοτούμενοι φωτοβολταϊκοί σταθμοί θα έχουν πρόβλημα οικονομικής βιωσιμότητας στο μέλλον, το επενδυτικό ενδιαφέρον παραμένει ζωηρό λόγω: α) ειδικών «προνομίων» προτεραιότητας στη σύνδεση, όπως π.χ. χαρακτηρισμού ως «στρατηγικών επενδύσεων» ομαδοποιημένων αιτημάτων μικρότερων σταθμών, και β) ελπιδοφόρων ανακοινώσεων της πολιτείας για νέα σχέδια διεθνών διασυνδέσεων και αυξανόμενους στόχους αποθήκευσης ενέργειας μέσω μπαταριών. Ετσι καλλιεργούνται προσδοκίες ότι με στήριξη της πολιτείας και ασχέτως τελικού κόστους θα διοχετεύεται στο εξωτερικό ή θα μετατίθεται χρονικά η περιττή ηλεκτρική ενέργεια των φωτοβολταϊκών σταθμών, αντί να περικόπτεται.
Ταυτόχρονα, ο διαχειριστής (ΑΔΜΗΕ) συνεχίζει ακατάπαυστα τη χορήγηση δεσμευτικών προσφορών σύνδεσης των νέων σταθμών, παρά την απουσία διαθέσιμου περιθωρίου απορρόφησης ισχύος. Τούτο διότι επιπλέον δεν υφίσταται θεσμικό πλαίσιο για χορήγηση «ευέλικτων συμβάσεων σύνδεσης έργων ΑΠΕ», δηλαδή συμβάσεων «χωρίς εγγύηση απορρόφησης της παραγόμενης ενέργειας», όπως προβλέπει η πρόσφατη αναθεωρημένη οδηγία 2024/1711 Ε.Ε. για την ηλεκτροπαραγωγή. Το αποτέλεσμα είναι να «συμβασιοποιούνται» χωρίς παύση συνδέσεις νέων φωτοβολταϊκών σταθμών, να δημιουργούνται τετελεσμένα και να αυξάνονται οι περικοπές λειτουργίας παλαιότερων σταθμών ΑΠΕ (λειτουργούντων πριν από το 2019), κάτι που κάποια στιγμή θα αποτελέσει αντικείμενο δικαστικών προσφυγών για αποζημιώσεις στο πλαίσιο του κανονισμού 2019/943 Ε.Ε.
Το παζλ των παρενεργειών θα συμπληρωθεί με αντιδράσεις (πέραν των ήδη υπαρχουσών) των «τοπικών κοινωνιών» για τα πολλά και διασταυρούμενα αδειοδοτημένα έργα διασύνδεσης στο ηλεκτρικό σύστημα νέων μονάδων ΑΠΕ και αποθήκευσης ενέργειας: Οσοι υποσταθμοί και χιλιόμετρα γραμμών υψηλής τάσης εγκαταστάθηκαν στην ελληνική περιφέρεια τα προηγούμενα 100 χρόνια, έχουν αδειοδοτηθεί για εγκατάσταση μέσα στα επόμενα μόλις 15 χρόνια. Ασφαλώς δεν είναι υποχρεωμένες να γνωρίζουν οι «τοπικές κοινωνίες» ότι πληθώρα έργων ΑΠΕ που αποτυπώνονται σε χάρτες δεν μπορούν να υλοποιηθούν για τεχνικούς και οικονομικούς λόγους και ότι είναι περιττή η «σκιαμαχία» κατά πάντων.
Δεν είναι βέβαιο αν αρκούν οι προσπάθειες των στελεχών της πολιτείας μέσω επιτροπών και ομάδων εργασίας, ώστε να ελεγχθούν οι παρενέργειες. Είναι επίσης αμφίβολο αν είναι αρκετή απλώς «παύση αδειοδοτήσεων», χωρίς ανακλήσεις αδειών φωτοβολταϊκών σταθμών που εκδόθηκαν τα τελευταία χρόνια καθ’ υπέρβασιν του «μέτρου». Η επαναφορά του «μέτρου» θα χρειαστεί σίγουρα ευρεία (και όχι τυπική) συμμετοχή τόσο της επιχειρηματικής κοινότητας των ΑΠΕ όσο και των τοπικών κοινωνιών.
Ο κ. Κωνσταντίνος Βρεττός είναι μηχανολόγος μηχανικός, ΜΒΑ, σύμβουλος επί θεμάτων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας
Ακολούθησε την Ημερησία στο Google News!
