Αστική εφοδιαστική (city logistics) ή αστική εμπορευματική μεταφορά ορίζεται η διαδικασία πλήρους βελτιστοποίησης των δραστηριοτήτων εφοδιασμού των πόλεων, λαμβάνοντας υπόψη τις κοινωνικές, περιβαλλοντικές, οικονομικές και ενεργειακές επιπτώσεις που προκύπτουν από την μεταφορά εμπορευμάτων και αγαθών εντός αστικού περιβάλλοντος. Η βελτιστοποίηση στην μεταφορά αγαθών και εμπορευμάτων περιλαμβάνει όλες τις απαραίτητες διαδικασίες και εξοπλισμό για την αποτελεσματική οργάνωση της παράδοσης (delivery) και συλλογής (pick-up) αγαθών.

Κύριοι λόγοι ανάπτυξης της αστικής εφοδιαστικής

Παρακάτω παρουσιάζονται οι κύριοι λόγοι ανάπτυξης της αστικής εφοδιαστικής τα τελευταία χρόνια:

• Αστικοποίηση: Με την ταχεία αστικοποίηση (σύμφωνα με επίσημα στοιχεία του ΟΗΕ, το επίπεδο αστικοποίησης στην Ευρώπη προβλέπεται να φθάσει το 83,7% μέχρι το 2050), περισσότεροι άνθρωποι μετακινούνται στις πόλεις, οδηγώντας σε αυξημένη ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών. Αυτή η αύξηση του πληθυσμού ασκεί πίεση στις υπάρχουσες μεταφορικές υποδομές και καθιστά αναγκαία τη βελτιστοποίηση των λειτουργιών εφοδιαστικής εντός των πόλεων.
• Ανάγκη για άμεση παράδοση στο τελευταίο μίλι (last-mile delivery): Το τελευταίο μίλι, το οποίο περιλαμβάνει την τελική παράδοση των αγαθών στους καταναλωτές ή σε επιχειρήσεις, είναι συχνά το πιο πολύπλοκο και δαπανηρό. Η αστική εφοδιαστική επικεντρώνεται στη βελτίωση της παράδοσης του τελευταίου μιλίου με τη βελτιστοποίηση των διαδρομών, τη διερεύνηση εναλλακτικών μεθόδων παράδοσης (π.χ. χρήση cargo bikes, κτλ.) και την ενίσχυση του συντονισμού μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας και της ικανοποίησης των πελατών.
• Ανάπτυξη του ηλεκτρονικού εμπορίου: Η άνοδος του ηλεκτρονικού εμπορίου έχει αλλάξει πλήρως τη συμπεριφορά των καταναλωτών, οδηγώντας σε αυξημένη ζήτηση για παραδόσεις στις αστικές περιοχές πολλές φορές και την ίδια ημέρα (same day delivery). Η οργάνωση των city logistics προσαρμόζεται σε αυτό το μεταβαλλόμενο τοπίο αναπτύσσοντας καινοτόμες λύσεις για την αποτελεσματική διαχείριση του αυξανόμενου όγκου παραδόσεων ηλεκτρονικού εμπορίου με λύσεις όπως θυρίδες, clever points, click ‘n’ collect, κτλ.
• Προσδοκίες & εμπειρία πελατών (customer experience): Στον σημερινό ταχέως εξελισσόμενο κόσμο, οι πελάτες έχουν υψηλές προσδοκίες για γρήγορες και αξιόπιστες παραδόσεις. Η οργάνωση των city logistics περιλαμβάνει τη δημιουργία αποτελεσματικών δικτύων παράδοσης, τη δημιουργία υπηρεσιών με παράθυρα διανομής (timeslots) καθώς και την ανάπτυξη πλατφορμών ενορχήστρωσης του τελευταίου μιλίου (last-mile orchestration platforms) σε πραγματικό χρόνο με στόχο οι τελικοί πελάτες να έχουν ολοκληρωμένη εικόνα (end-to-end visibility) για το πού βρίσκονται τα αγαθά που αναμένουν και το πότε θα τους παραδοθούν (product tracking).

Προκλήσεις στην αστική εφοδιαστική

Οι αστικές εμπορευματικές μεταφορές συνεπάγονται ταυτόχρονα, όχι μόνο οικονομικές, αλλά και κοινωνικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις. Πράγματι, με βάση πρόσφατα στοιχεία της ΕΕ, οι αρνητικές επιπτώσεις αφορούν στην οδική ασφάλεια (θανατηφόρα ατυχήματα), στη συμφόρηση στους δρόμους, στην ηχορύπανση και στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Ειδικότερα στην Ευρώπη, οι αστικές εμπορευματικές μεταφορές είναι υπεύθυνες για το 25% των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και για το 30-50% των υπολοίπων ρύπων (π.χ. μικροσωματίδια - PM10).

Ενδεικτικές προκλήσεις που προσπαθούμε να διαχειριστούμε μέσω της ορθής και βέλτιστης οργάνωσης της αστικής εφοδιαστικής περιλαμβάνουν τις εξής:

• Κυκλοφοριακή όχληση και συμφόρηση: Οι πόλεις συχνά υποφέρουν από κυκλοφοριακή συμφόρηση, λόγω του μεγάλου όγκου οχημάτων που διακινούν αγαθά εντός και εκτός των αστικών περιοχών. Η εφοδιαστική των πόλεων αποσκοπεί στη μείωση της συμφόρησης και στην ανακούφιση των κυκλοφοριακών προβλημάτων με την εφαρμογή αποτελεσματικών και βιώσιμων λύσεων εμπορευματικών μεταφορών.
• Περιβαλλοντικές προκλήσεις: Ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος των μεταφορών, συμπεριλαμβανομένης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, έχει καταστεί σημαντική πρόκληση στις αστικές περιοχές. Η ορθή οργάνωση των city logistics, πέραν των άλλων, επιδιώκει να αντιμετωπίσει αυτές τις περιβαλλοντικές προκλήσεις, προωθώντας καθαρότερους τρόπους μεταφοράς, με χρήση εναλλακτικών καυσίμων, και βελτιστοποιώντας τις διαδρομές παράδοσης, με στόχο την αύξηση του συντελεστή πληρότητας των φορτηγών και την ελαχιστοποίηση της κατανάλωσης καυσίμων.
• Πιο φιλικά προς το περιβάλλον οχήματα: Πέραν των περιβαλλοντικών προκλήσεων, η χρήση «καθαρών», φιλικών προς το περιβάλλον, οχημάτων αποτελεί μια σημαντική πρόκληση για όλες τις εταιρίες που δραστηριοποιούνται στη διανομή αγαθών. Ειδικότερα για την αστική εφοδιαστική, διαφαίνεται πως η ηλεκτροκίνηση είναι αυτή που θα επικρατήσει αλλά ακόμα υπάρχουν σημαντικές αδυναμίες στη χρήση ηλεκτρικών οχημάτων για την μεταφορά αγαθών όπως π.χ. η αυτονομία που διαθέτουν, ο χρόνος φόρτισης, το κόστος κτίσης, η μη ύπαρξη μεγάλου αριθμού εταιριών που κατασκευάζουν τέτοια οχήματα, κτλ.

Τέλος, είναι σημαντικό να ειπωθεί πως η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει 2 κρίσιμα ορόσημα για τις μεταφορές στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων και της αστικής εφοδιαστικής: α) μείωση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου ως 55% (fit for 55) ως το 2035 και β) μηδενικές εκπομπές (zero emissions) ως το 2050.

Η ανάγκη για αειφόρες και έξυπνες αστικές εμπορευματικές μεταφορές

Λαμβάνοντας υπόψη τις προκλήσεις που υπάρχουν οι οποίες θα πρέπει να αντιμετωπιστούν κατά την οργάνωση διαδικασιών αστικής εφοδιαστικής, γίνεται κατανοητό πως είναι απαραίτητο να ληφθούν υπόψη οι έννοιες της αειφορίας και των έξυπνων πληροφοριακών συστημάτων με στόχο να επιτευχθούν ποιοτικές υπηρεσίες μεταφοράς αγαθών σε αστικό περιβάλλον με παράλληλη βελτίωσης της περιβαλλοντικής, οικονομικής και κοινωνικής αειφορίας.

Α) Βελτιώνοντας την περιβαλλοντική αειφορία

Στην αστική μεταφορά εμπορευμάτων, οι μικρές βελτιώσεις μπορούν συνήθως να επιφέρουν σημαντικές θετικές επιπτώσεις σε μεγαλύτερο χρονικό ορίζοντα, με δεδομένο πως οι υπηρεσίες παράδοσης/συλλογής αγαθών σε αστικό περιβάλλον είναι επαναλαμβανόμενες δραστηριότητες. Για τη μεταφορά εμπορευμάτων, τα ελαφρά οχήματα (van μέχρι 3,5 tn με χρήση ηλεκτρισμού ή/και φυσικού αερίου) καθώς και λύσεις όπως τρίκυκλα ποδήλατα (cargo bikes), ρομπότ παράδοσης και drones, αποτελούν πιο βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις έναντι των μεγάλων φορτηγών. Ειδικότερα τα ηλεκτρικά τρίκυκλα (e-cargo bikes) παράγουν λιγότερες εκπομπές και ηχορύπανση ενώ παράλληλα μπορούν να εξυπηρετήσουν, υπό προϋποθέσεις (π.χ. πυκνό δίκτυο σημείων παράδοσης, περιοχή εξυπηρέτησης ως 2 τετραγωνικά χλμ, παράδοση μικρός σε βάρος και όγκο αντικείμενων), μεγαλύτερο αριθμό σημείων παράδοσης ανά δρομολόγιο.

Β) Βελτιώνοντας την οικονομική αειφορία

Είναι κρίσιμο να ειπωθεί πως οι τελικοί παραλήπτες καθορίζουν τον συνολικό όγκο της ζήτησης, το μέγεθος, το βάρος και την αξία των αγαθών προς παράδοση. Ως εκ τούτου η συχνότητα των στάσεων και ο αριθμός δεμάτων ανά παράδοση καθορίζονται από τον αριθμό και τη φυσιογνωμία (π.χ. φυσικό πρόσωπο ή επιχείρηση) των παραληπτών σε κάθε περιοχή διανομής. Ορισμένες εταιρείες, κυρίως στην κεντρική Ευρώπη, έχουν ήδη εισαγάγει το επιχειρηματικό μοντέλο της συνέργειας (collaborative logistics – transport pooling) για να ξεπεράσουν τις προκλήσεις που σχετίζονται με τον αυξανόμενο αριθμό παραδόσεων (για την εξυπηρέτηση μικρών & συχνών παραδόσεων) καθώς και για να μειώσουν το κόστος παράδοσης.

Γ) Βελτιώνοντας την κοινωνική αειφορία

Η αυξημένη ζήτηση για εμπορευματικές μεταφορές εντός των πόλεων συνδέεται στενά με θανατηφόρα ατυχήματα, υλικές ζημιές και αναπνευστικά προβλήματα. Εκτός από τα θέματα υγείας, η ικανοποίηση και η εμπειρία των πελατών από τις παρεχόμενες υπηρεσίες διανομής είναι σχετικές πτυχές στην αξιολόγηση της κοινωνικής βιωσιμότητας της αστικής εφοδιαστικής. Η ραγδαία ανάπτυξη του ηλεκτρονικού εμπορίου, ειδικά ένεκα και της πανδημίας του COVID-19, δεν άλλαξε μόνο τα πρότυπα των εμπορευματικών μεταφορών αλλά επηρέασε επίσης και τη συμπεριφορά των καταναλωτών. Ωστόσο, το ηλεκτρονικό κανάλι αγορών έχει τις δικές του περιβαλλοντικές και κοινωνικές συνέπειες και θα πρέπει να διεξαχθούν περαιτέρω έρευνες ώστε να διερευνηθεί ο αντίκτυπός του στην αειφορία (ειδικά όταν αναφερόμαστε στο κανάλι quick-commerce).

Ο Δρ. Β. Ζεϊμπέκης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Μηχανικών Οικονομίας & Διοίκησης της Πολυτεχνικής Σχολής του Παν. Αιγαίου

Ακολούθησε την Ημερησία στο Google News!