Στις 5 Οκτωβρίου του 2017, οι δημοσιογράφοι Jodi Kantor και Megan Twohey δημοσίευσαν ένα λεπτομερές ρεπορτάζ στους The New York Times με τίτλο: «Ο Χάρβεϊ Γουάινστιν πλήρωνε επί δεκαετίες τα θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης». Το κουβάρι των σεξουαλικών παρενοχλήσεων και κακοποιήσεων στο Χόλιγουντ άρχισε να ξετυλίγεται. Η σπίθα άναψε και οι αποκαλύψεις πήραν τη μορφή χιονοστιβάδας.
Η πτώση της καριέρας του παρουσιαστή του αμερικανικού τηλεοπτικού δικτύου Fox, Μπιλ Ο’ Ράιλι τον Απρίλιο του ίδιου έτους, αποδείχθηκε ότι ήταν απλώς προάγγελος των αλλαγών που επρόκειτο να συμβούν.
Στις 30 Οκτωβρίου του 2017, οι καταγγελίες έβαλαν στο κάδρο και τον Κέβιν Σπέισι με τις κατηγορίες να είναι βαρύτατες και να θέλουν τον βραβευμένο ηθοποιό να έχει κακοποιήσει σεξουαλικά ανήλικα αγόρια.
Το 2018 ο διάσημος κωμικός Μπιλ Κόσμπι καταδικάστηκε για βιασμό, αφότου πρώτα είχε ναρκώσει το θύμα του. Πάμπολλες γυναίκες έβγαιναν δημόσια μετά την πρώτη καταγγελία του 2014 να περιγράφουν η μία μετά την άλλη το ίδιο σκηνικό: Ο Κόσμπι τις νάρκωνε με ουσίες που έριχνε στο ποτό τους και στη συνέχεια της βίαζε.
Οι ΗΠΑ φλέγονταν από το κίνημα #MeToo που εξαπλώθηκε από τον χώρο του θεάματος σε κάθε πτυχή της αγοράς εργασίας. Μέσα σε έναν χρόνο, 201 επώνυμοι άνδρες έχασαν τη δουλειά τους από δημόσιους ισχυρισμούς για σεξουαλική παρενόχληση.
Καταδικάστηκε η δημοσιογράφος που ξεκίνησε το γαλλικό #MeToo
Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, στις 13 Οκτωβρίου του 2017, λίγες ημέρες δηλαδή μετά τη δημοσίευση του ρεπορτάζ για το οποίο βραβεύτηκαν με Πούλιτζερ οι δύο αρθρογράφοι, η Γαλλίδα δημοσιογράφος Σάντρα Μιλέρ έμελλε να ξεκινήσει το γαλλικό #MeToo με ένα άλλο hashtag. Αναρτώντας στο Twitter το μήνυμα #balancetonporc (κατάγγειλε κι εσύ το γουρούνι σου) έγραψε: Αφηγήσου και εσύ δίνοντας το όνομα και τις λεπτομέρειες κάποιου που σε παρενοχλεί σεξουαλικά τον οποίο γνώρισες στη δουλειά σου. Σας περιμένω. Τέσσερις ώρες αργότερα ακολούθησε ένα δεύτερο tweet: «”Έχεις μεγάλα στήθη. Είσαι ο τύπος της γυναίκας που μου αρέσει. Θα σε κάνω να χαρείς όλη τη νύχτα” Ερίκ Μπριόν, πρώην πρόεδρος του Equidia #balancetonporc». Για την ιστορία το Equidia είναι γαλλικό θεματικό κανάλι που μεταδίδει ιπποδρομίες.
Δύο χρόνια αργότερα, η γαλλική δικαιοσύνη καταδικάζει τη Μιλέρ και δικαιώνει τον Μπριόν που είχε προσφύγει εναντίον της για συκοφαντική δυσφήμηση. Άλλωστε, η Μιλέρ δεν είχε… αποδείξεις και ο δικαστικός αγώνας για εκείνη συνεχίζεται. Η εκδίκαση της έφεσής της είναι προγραμματισμένη για τις 31 Μαρτίου του 2021. Αν χάσει θα πρέπει να καταβάλει στον Μπριόν μερικές χιλιάδες ευρώ για ηθική βλάβη και δικαστικά έξοδα.
Η Μιλέρ είναι το αντιπροσωπευτικό παράδειγμα των θυμάτων σεξουαλικής παρενόχλησης και κακοποίησης, για τους λόγους που επιλέγουν τον δρόμο της σιωπής για χρόνια ολόκληρα, με πολλά εξ αυτών να καταλήγουν να μην μιλήσουν ποτέ για τη δραματική τους εμπειρία. Ωστόσο, πάντα χρειάζεται κάποιος να κάνει το πρώτο βήμα και η Μιλέρ το έκανε για τη Γαλλία, όπου το γαλλικό #MeToo έλαβε τεράστιες διαστάσεις.
Οταν η Google πλήρωσε για να «κουκουλώσει» το σκάνδαλο
Επιστρέφοντας στις ΗΠΑ, το Φθινόπωρο του 2018, δύο υπάλληλοι της μεγαλύτερης μηχανής αναζήτησης δέχθηκαν σεξουαλική παρενόχληση από δύο μεγαλοστελέχη. Οι δύο γυναίκες κατήγγειλαν τα περιστατικά, αλλά η Google προκειμένου να «θάψει» το σκάνδαλο, πλήρωσε με 90 εκατομμύρια δολάρια τους θύτες ώστε να αποχωρήσουν αθόρυβα και να «κλείσει» το θέμα. Αποτέλεσμα ήταν την 1η Νοεμβρίου του 2018 να ξεσπάσει ένα κύμα αγανάκτησης και περίπου 20.000 εργαζόμενοι κι εργαζόμενες της Google να πραγματοποιήσουν στις μεγάλες αμερικανικές πόλεις παραστάσεις διαμαρτυρίας, κρατώντας πλακάτ: «Τους κατήγγειλα κι αυτοί πήραν προαγωγή», «Ευχαρίστως να παραιτηθώ για 90 εκατομμύρια δολάρια, αφού δεν θα μου ασκηθεί καμία δίωξη για σεξουαλική παρενόχληση» και «Άδικα εργασιακά μέρη δημιουργούν άδικες συνθήκες εργασίας».
Χρειάστηκαν να περάσουν δύο ολόκληρα χρόνια, με την Google να προχωρά σε απολύσεις εργαζομένων για τις οποίες έχει κληθεί σε απολογία από τις αμερικανικές αρχές τον ερχόμενο Απρίλιο, για να δημιουργηθεί συνδικάτο εργαζομένων. Πρόεδρος και αντιπρόεδρος του συνδικάτου οι δύο γυναίκες – θύματα.
►Google: Από την παρενόχληση και τις απολύσεις, στην ίδρυση συνδικάτου
Εκτός από τη Google κι άλλες εταιρείες βρέθηκαν στη δίνη των δημοσιευμάτων για περιστατικά σεξουαλικών παρενοχλήσεων στους κόλπους τους. Στις 18 Σεπτεμβρίου του 2018, οι εργαζόμενοι της McDonald's σε 10 αμερικανικές πόλεις κατέβηκαν σε απεργία για να διαμαρτυρηθούν κατά της σεξουαλικής παρενόχλησης που υπέστησαν γυναίκες μέσα στην εταιρεία.
Το κίνημα #MeToo δεν είχε τελειώσει. Το 2019 σημαδεύτηκε από την καταγγελία τουλάχιστον 20 γυναικών εναντίον του διάσημου Ισπανού τενόρου Πλάθιντο Ντομίνγκο και τον εξαναγκασμό του σε παραίτηση τον Οκτώβριο του ίδιου έτους από τη διεύθυνση της Όπερας του Λος Άντζελες.
Τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς, ο μεγιστάνας Τζέφρι Έπσταϊν αυτοκτονεί στο κελί του. Οι κατηγορίες εναντίον του βαρύτατες: σεξ με ανήλικες που τις χρησιμοποιούσε ως σκλάβες του σεξ, ενώ τις «δάνειζε» και σε πλούσιους φίλους του. Καταγγελίες θέλουν και τον πρίγκιπα Άντριου να συγκαταλέγεται στους φίλους του Αμερικανού χρηματιστή που συνουσιάστηκε με τις ανήλικες σκλάβες του σεξ.
Το 2020, τρία χρόνια μετά το πρώτο δημοσίευμα για τα έργα και τις ημέρες του Χάρβεϊ Γουίνστιν, έρευνα του Women Who Tech έδειξε τη μετατόπιση των σεξουαλικών παρενοχλήσεων από το θέαμα στη βιομηχανία της τεχνολογίας. Σημαντικό δε, εύρημα της έρευνας ήταν πως το 48% των γυναικών εργαζόμενων στον τομέα της τεχνολογίας έχει δεχθεί τουλάχιστον μία φορά σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία της, με το 36% να δηλώνει πως το περιστατικό έχει λάβει χώρα μέσα στον τελευταίο χρόνο. Στη συντριπτική δε πλειοψηφία των καταγγελλόμενων περιπτώσεων, ο θύτης δεν αντιμετωπίζει καμία επίπτωση (παράδειγμα Google).
Η Σοφία Μπεκατώρου έκανε την αρχή στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα χρειάστηκαν τριάμισι χρόνια από το ξέσπασμα του #MeToo για να ανοίξουν τα στόματα, με την αρχή να γίνεται στην αυγή του 2021 από τη χρυσή Ολυμπιονίκη της ιστιοπλοΐας Σοφία Μπεκατώρου. 22 χρόνια μετά τον καταγγελλόμενο βιασμό της από μεγαλοπαράγοντα της Ελληνικής Ομοσπονδίας Ιστιοπλοΐας, η Ελληνίδα Ολυμπιονίκης βρήκε το θάρρος να καταγγείλει επωνύμως τον άνθρωπο που την κακοποίησε σεξουαλικά, ρίχνοντας φως στη σκοτεινή «ομερτά» των παραγόντων του ελληνικού αθλητισμού.
Χρειάστηκε να περάσουν μόλις λίγες ώρες για να αρχίσει η μία αθλήτρια μετά την άλλη – συμπεριλαμβανόμενων της Νίκης Μπακογιάννη, της Μάνιας Μπικόφ και της Ρομπέας Ιατρίδου- να παραδέχεται πως έχει δεχθεί σεξουαλική παρενόχληση με αποκορύφωμα τον καταγγελλόμενο βιασμό 21χρονης στην τρυφερή ηλικία των 11 ετών από τον προπονητή της στην ιστιοπλοΐα. Το αδίκημα δεν έχει παραγραφεί, κι έτσι η δικαιοσύνη έχει πάρει τον δρόμο της.
Ντόμινο καταγγελιών στον καλλιτεχνικό χώρο
Τη Σοφία Μπεκατώρου ακολούθησε η επώνυμη καταγγελία της Ζέτας Δούκα για λεκτική βία από τον Γιώργο Κιμούλη ακόμη και επί σκηνής με τον ηθοποιό και σκηνοθέτη να προαναγγέλλει προσφυγή στη Δικαιοσύνη για συκοφαντική δυσφήμιση. Ωστόσο, τις καταγγελίες της ηθοποιού στηρίζουν οι τότε συμπρωταγωνιστές της και αυτόπτες μάρτυρες Νίκος Ψαρράς και Δώρα Χρυσικού. Ακολούθησαν ανοιχτές και δημόσιες καταγγελίες παρόμοιων περιστατικών από την Ευδοκία Ρουμελιώτη και Κατερίνα Γερονικολού κα.
Επίσης, οι ηθοποιοί Τζένη Μπότση, Αγγελική Λάμπρη και Λουκία Μιχαλά προχώρησαν σε επώνυμη καταγγελία για σεξουαλική παρενόχληση από τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Κώστα Σπυρόπουλο. Τις ηθοποιούς στήριξαν δημοσίως οι συνάδελφοί τους Γιώργος Καπουτζίδης και Φώτης Σεργουλόπουλος.
Πλήθος ηθοποιών και λοιπών καλλιτεχνών μετά το πρώτο βήμα της Σοφίας Μπεκατώρου, παραδέχθηκαν δημόσια πως έχουν δεχθεί σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση, μεταξύ των οποίων η Δήμητρα Παπαδήμα, η Πηνελόπη Αναστασοπούλου, η Πέννυ Μπαλτατζή, η Κατερίνα Τσάβαλου κ.α., χωρίς ωστόσο να κατονομάζουν τους δράστες.
Πάνω από 6 στις 10 γυναίκες έχουν υπάρξει θύματα
Την ίδια ώρα, αποκαλυπτική είναι η έρευνα της Prorata για την Ελλάδα στο διάστημα 22-24 Ιανουαρίου, στην οποία πάνω από 6 στις 10 γυναίκες (65%) δηλώνουν πως έχουν υποστεί τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους σεξουαλική παρενόχληση, ενώ σχεδόν 9 στους 10 (87%) άνδρες και γυναίκες θεωρούν πολύ έως εξαιρετικά δύσκολο να δικαιωθεί μια γυναίκα – θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης.
Το #MeToo και το αμερικανικό δίκαιο
Το #MeToo δρομολόγησε έστω και με ρυθμούς χελώνας αλλαγές στο αμερικανικό δικανικό σύστημα, αλλά και στον τρόπο λειτουργίας μεγάλων εταιρειών. Για να προφυλαχθούν, οι μεγάλοι όμιλοι δεν διστάζουν να κόψουν κεφάλια. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2018, ο κατασκευαστής μικροεπεξεργαστών Intel αποχωρίστηκε τον Διευθύνοντα Σύμβουλό του, Brian Krzanich, επειδή είχε συνάψει σχέση με μία υπάλληλο, παραβιάζοντας έναν κανονισμό που είχε υιοθετηθεί το 2011. Το Κογκρέσο από την πλευρά του, ενέκρινε μια σειρά κανόνων που απαγορεύουν τις σεξουαλικές επαφές και σχέσεις μεταξύ προϊσταμένων – υφισταμένων.
► Πάνω από 6 στις 10 γυναίκες έχουν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση
Σημειώνεται ότι μέχρι και το τσουνάμι αποκαλύψεων του 2017, οι κανονισμοί αυτοί δεν εφαρμόζονταν στην πράξη, με τους υπαλλήλους να μην εκπαιδεύονται ώστε να τους λαμβάνουν υπόψη, αλλά τα πράγματα άλλαξαν από τότε.
Επίσης, στις ΗΠΑ φαίνεται πως ισχύει το δίκαιο της αποζημίωσης για τα θύματα, ενώ εδώ και αρκετά χρόνια υπάρχει ψηφιοποιημένο αρχείο με τους σεξουαλικούς παραβάτες (sex offenders).
Ελλιπές το νομοθετικό προστατευτικό πλαίσιο
Στην Ελλάδα, δεν υπάρχει αντίστοιχη πολιτική αποζημιώσεων των θυμάτων, ενώ η συζήτηση για την ίδρυση Βάσης Δεδομένων για τους καταδικασθέντες για σεξουαλικά αδικήματα παραβάτες δεν βρίσκεται ούτε σε εμβρυακό στάδιο.
Η υπόθεση Μπεκατώρου παρουσιάζεται σε αυτή τη χρονική στιγμή ως η ιδανική ευκαιρία για να σπάσει ο άγραφος νόμος της ομερτά, με την πολιτική ηγεσία να δείχνει τουλάχιστον σε επίπεδο δηλώσεων, πρόθυμη να δράσει.
Το ζήτημα έλαβε πολιτική διάσταση με την πρόσκληση της Ελληνίδας Ολυμπιονίκη στο Προεδρικό Μέγαρο όπου συναντήθηκε με την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου.
Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης στις 16 Ιανουαρίου έδωσε πολιτική διάσταση στο θέμα, αναφέροντας μεταξύ άλλων, σε ανάρτησή του στα κοινωνικά δίκτυα: «Η Σοφία έσπασε με γενναιότητα την αλυσίδα του φόβου και της σιωπής, δείχνοντας τον δρόμο ώστε το στίγμα της ενοχής να περάσει από το θύμα στον θύτη. Έγινε, έτσι, και μια Ολυμπιονίκης της Ευθύνης, στο όνομα όλων: Γυναικών και ανδρών, παιδιών και εφήβων».
Για το θέμα τοποθετήθηκαν δημοσίως σύσσωμοι οι πολιτικοί αρχηγοί, με μηνύματα συμπαράστασης στη Σοφία Μπεκατώρου, όπως και η σύζυγος του πρωθυπουργού Μαρέβα Γκραμπόφσκι.
Οσο για το νομικό πλαίσιο και την παρεχόμενη από τον νόμο προστασία από τη σεξουαλική παρενόχληση, κατά το άρθρο 3 του Ν. 3896/2010 αποτελεί διάκριση λόγω φύλου, η οποία θεωρείται απαγορευμένη καθώς ως ορίζεται ρητά: «Απαγορεύεται κάθε μορφής άμεση ή έμμεση διάκριση λόγω φύλου, σε συσχετισμό ιδίως με την οικογενειακή κατάσταση, σε όλους τους τομείς που περιλαμβάνονται στο πεδίο εφαρμογής του παρόντος νόμου, όπως εξειδικεύονται στις κατωτέρω διατάξεις. α) Η παρενόχληση, η σεξουαλική παρενόχληση, καθώς και οποιαδήποτε λιγότερο ευνοϊκή μεταχείριση που οφείλεται στην ανοχή ή στην απόρριψη αυτής της συμπεριφοράς, συνιστούν διάκριση λόγω φύλου και απαγορεύονται. β) Διάκριση λόγω φύλου συνιστά, επίσης, οποιαδήποτε λιγότερο ευνοϊκή μεταχείριση προσώπου που συνδέεται με αλλαγή φύλου».
Σχετικά με το τι ισχύει στους χώρους εργασίας και απασχόλησης συνοψίζεται στα παρακάτω:
- Αν η σεξουαλική παρενόχληση προέρχεται από τον εργοδότη, τότε μπορεί να γίνει λόγος για καταχρηστική άσκηση του διευθυντικού του δικαιώματος και κατ’ επέκταση μονομερή βλαπτική μεταβολή των όρων της σύμβασης εργασίας. Έτσι, το θύμα της σεξουαλικής παρενόχλησης έχει το δικαίωμα να καταγγείλει τη σύμβαση και αξίωση αποζημίωσης.
- Αν η σεξουαλική παρενόχληση προέρχεται από συνάδελφο, τότε γίνεται λόγος για παραβίαση της υποχρέωσης πρόνοιας που αναλαμβάνει ο εργοδότης, προκειμένου να παρέχει ένα ασφαλές εργασιακό περιβάλλον στους εργαζόμενους του και κα’ επέκταση ισχύουν τα παραπάνω και στην περίπτωση αυτή.
- Κατά την ίδια λογική, τυχόν απόλυση που ερείδεται σε σεξουαλική παρενόχληση είναι άκυρη.
- Το θύμα έχει δικαίωμα υποβολής μήνυσης και διεκδίκησης χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης.
- Τέλος, μπορεί να απευθυνθεί στο Συνήγορο του Πολίτη και την Επιθεώρηση Εργασίας στην οποία ανήκει η επιχείρηση.
Για τις περιπτώσεις που η σεξουαλική παρενόχληση δεν λαμβάνει χώρο υπό εργασιακό καθεστώς το νομικό πλαίσιο είναι αρκετά πιο ασαφές. Εν προκειμένω μπορεί να μην υφίσταται εξαρτώμενη σχέση, παρόλα αυτά το θύμα εξακολουθεί να βιώνει προσβολή της γενετήσιας και ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της προσωπικότητας του.
Επιπλέον, τις περισσότερες φορές και αυτή η περίπτωση της παρενόχλησης δεν υφίσταται χωρίς πρόσημο φύλου. Την απάντηση δίνει το ήδη διαθέσιμο νομικό οπλοστάσιο προκειμένου να αντιμετωπιστούν τέτοιας φύσης προσωπικές προσβολές, αφού μπορεί η ίδια η σεξουαλική παρενόχληση να μην αποτελεί από μόνη της ποινικό αδίκημα, τέτοιο όμως συνιστούν οι επί μέρους πράξεις που τη συνθέτουν. Έτσι, σε αυτές τις περιπτώσεις, μπορεί να γίνει λόγος κατά περίπτωση για προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας, εξύβριση, ασέλγεια με κατάχρηση εξουσίας, προσβολή της προσωπικότητας και ηθική βλάβη.
Είναι προφανές ότι η προαναφερόμενη λύση δεν είναι απολύτως ικανοποιητική, αφού η προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας προϋποθέτει ειδικά στοιχεία του αδίκου, όπως η ιδιαίτερη βαναυσότητα ή η σκληρότητα της τέλεσης της πράξης, στοιχεία που δεν περιλαμβάνει απαραίτητα η σεξουαλική παρενόχληση. Από την άλλη μεριά, η εξύβριση δεν καλύπτει τις περιπτώσεις που η τιμή του άλλου προσβάλλεται με πράξη, ούτε περιλαμβάνει το γενικότερο αφορισμό που ενέχει η σεξουαλική παρενόχληση σε βάρος της αξιοπρέπειας του και της ελευθερίας του.
Η ασέλγεια με κατάχρηση εξουσίας, δε, συνιστά ένα τυπικό έγκλημα με πολύ συγκεκριμένη αντικειμενική υπόσταση, που δεν ανταποκρίνεται στην πλειονότητα των περιπτώσεων σεξουαλικής παρενόχλησης, ενώ οι αστικού τύπου δικλείδες προστασίας της προσωπικότητας αποτελούν ,εκ των ων ουκ άνευ, μόνο το ελάχιστο της προστασίας που αντιστοιχεί στο βάρος τέτοιων προσβολών.
►Σοφία Μπεκατώρου: Από τη δημοσιοποίηση της καταγγελίας στην παρέμβαση εισαγγελέα
Την ίδια ώρα, καμία από αυτές τις διατάξεις του Ποινικού Κώδικα δεν λαμβάνει υπόψη το σεξιστικό υπόβαθρο της σεξουαλικής παρενόχλησης ή το γενικότερο χαρακτήρα αυτής ως διάκρισης λόγω φύλου.
Επίσης, παρατηρείται τεράστιο κενό στις περιπτώσεις νέων μορφών σεξουαλικής βίας (π.χ. μέσω των social media).
Καθίσταται έτσι προφανές ότι το προστατευτικό πλαίσιο γυναικών και ανδρών από πράξεις έμφυλης βίας είναι αρκετά ελλιπές στην Ελλάδα.
Τηλεφωνική γραμμή υποστήριξης: 15900 «Γραμμή SOS για τις Γυναίκες θύματα βίας» της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων
Ακολούθησε την Ημερησία στο Google News!
